Tijdens de overstromingen in 1995 werd de waarde
van Geografische Informatie Systemen (GIS) voor provincies
onomstotelijk aangetoond. Met GIS konden hoogtekaarten gemaakt worden
waarin overstromingsscenario's zichtbaar werden. Maar provincies kunnen
burgers met GIS nog veel meer laten zien van de invloed die de
provincie op hun directe leefomgeving heeft.
Provincies zijn verantwoordelijk voor veel
beleidsdomeinen met een ruimtelijke component. Beslissingen die de
provincie voorbereidt hebben een grote impact op de leef- en
werkomgeving van burgers. Maar burgers moeten veel moeite doen om
informatie te krijgen over wat de provincie doet. De lage opkomst bij
de provinciale statenverkiezingen heeft alles te maken met de geringe
bekendheid met de taken van de provincie. Geografische Informatie
Systemen (GIS) kunnen burgers in staat stellen gerichter deel te nemen
aan het democratische proces in de provincie.
Geo-informatie technologie (GIS), moet gezien worden als een aanpak of
een denkwijze. Geografisch bepaalde situaties of problemen van
bijvoorbeeld sociaal economische, milieukundige, planologische,
beleidstechnische, demografische of verkeer- en vervoerstechnische aard
kunnen met behulp van een GIS programma geanalyseerd, gemodereerd en
inzichtelijk gemaakt worden. Een GIS kan bijvoorbeeld snel antwoord
geven op de vraag welke adressen aangeschreven moeten worden bij een
ramp of het uitbreken van een besmettelijke ziekte. Of in één oogopslag
laten zien wat de beheerstatus is van alle leidingen of kabels. Via een
ruimtelijke weergave, een digitale kaart, communiceert een GIS de
resultaten die uit het integreren, selecteren en analyseren van
gebiedsgebonden informatie verkregen zijn.
GIS-technologie kan een deel van het democratische gat van de provincie
dichten. De provincie moet zich dan wel profileren als een regionaal
bestuursorgaan en een infrastructuur bieden voor het publieke debat. De
burger moet weten op welke manier de provincie zijn dagelijks leven
beïnvloedt en ervan overtuigd raken dat er ook werkelijk wat te kiezen
valt. Kennisvermeerdering over de provincie, toegankelijkheid van
informatie en invloed op besluitvormingsprocessen staan voorop.
Toepassingen van GIS in combinatie met internet zijn gezien de
provinciale portefeuille van ruimtelijke beleidsdomeinen hiervoor zeer
voor de hand liggende oplossing.
Anno 2003 is het gebruik van GIS niet meer weg te denken bij het
inzichtelijk maken, monitoren, analyseren en presenteren van
ruimtelijke gegevens. Steeds meer "niet-specialisten" krijgen te maken
met de toepassing ervan en de behoefte aan een laagdrempelig GIS voor
eindgebruikers groeit. Om ruimtelijke gegevens eenvoudig toegankelijk
te maken voor deze eindgebruikers wordt gebruik gemaakt van internet,
ook wel webmapping genoemd. Het voordeel van internet is dat de
eindgebruiker geen zware hard- en software nodig heeft om data te
kunnen raadplegen, maar genoeg heeft aan een webbrowser. Het gaat
hierbij om online applicaties met knoppen die voorgeprogrammeerde
functies in zich hebben. De intelligentie blijft bij de server, de
inhoudelijke objectgerichte vraag bij de eindgebruiker. De online
applicatie is net zo simpel als een routeplanner. Voor de komende jaren
wordt ook in het gebruik van mobiel internet, of meer specifiek mobiel
GIS, een grote groei verwacht. Mobiel GIS heeft betrekking op de gehele
geo-informatiestructuur en geo-informatievoorziening bij mobiele
werkprocessen in het veld. Daarbij zullen locatie en
(real-time)-informatie omtrent die locatie steeds belangrijker worden.
Potlood en gum zijn bij de provincie voor het cartografisch
ondersteunen van ruimtelijke vraagstukken al begin jaren negentig
ingeruild voor GIS instrumenten. Pas tijdens de overstromingen in 1995
werd de waarde van GIS voor provincies onomstotelijk aangetoond. Met
GIS konden hoogtekaarten gemaakt worden waarin overstromingsscenario's
zichtbaar werden. Een paar weken voor het hoge water wist men wat er
zou gebeuren als op een bepaalde plek de dijk het zou begeven, hoe hoog
het water zou komen te staan, wie en waar geëvacueerd moest worden en
hoeveel tijd er nodig was om een veilig heenkomen te zoeken. Provincies
kennen nu professionele GIS-afdelingen die een onmisbare plaats hebben
ingenomen bij het oplossen van ruimtelijke vraagstukken en het
voorbereiden van ruimtelijke structuurplannen.
De Nederlandse provincies timmeren inmiddels hard aan de weg om
democratisering van overheidsinformatie door GIS-technologie vorm en
inhoud te geven. Zo hebben de provincies Friesland, Limburg,
Noord-Holland en Utrecht een risicokaart op hun website. Deze
risicokaart zijn gemaakt in samenwerking met de brandweer, GGD,
politie, gemeenten en de waterschappen. De risicokaart is een online
GIS applicatie die inzicht geeft in de risico's in woon- en
werkomgeving. Details van objecten als opslagplaatsen van vuurwerk en
chemische stoffen zijn opvraagbaar. Daarnaast zijn alle bedrijven,
transporten en LPG-stations met grote risico's en effecten op de
omgeving in kaart gebracht.
Ook zijn er online GIS kaarten te benaderen waar burgers kunnen zien
waar scholen van een bepaald schooltype liggen ten opzichte van een
4-cijferige postcode. Het meest sprekende voorbeeld van een
vooruitstrevend project van de Nederlands overheid is echter "de Nieuwe
Kaart van Nederland": Een landsdekkende inventarisatie van nieuwe
plannen en projecten voor wonen, werken, infrastructuur en natuur. Hier
kunnen burgers zien welke plannen van de Rijksoverheid, Provincie,
waterschap of gemeente er in hun directe omgeving op stapel staan.
Goede voorbeelden dus van geo-ICT projecten die beleidsplannen
inzichtelijk maken voor de burger!
Hoewel Nederland behoort tot de 'early adopters' van GIS loopt het nu
een beetje achter de ontwikkelingen aan. Waar de Nederlander nu van het
kastje naar de muur gestuurd wordt, blijft de Belg gewoon achter z'n
kastje zitten. Waar Nederland vastgeroest is in het platte
polderdenken, heeft België werk van GIS en democratisering van
overheidsinformatie gemaakt. Het instituut GIS-Vlaanderen is hierin de
ultieme koploper. Zij adviseren in het optimaliseren van het gebruik,
uitwisseling en het beheer van geografische informatie binnen de
Vlaamse Overheid. Het doel is een verhoging van de efficiency en
verbetering van de effectiviteit van de beleidsvoering inzake
ruimtelijke materies teweeg te brengen. Dat doel hebben ze inmiddels in
veel beleidsdomeinen bereikt.
GIS-Vlaanderen heeft voor de Vlaamse overheden de zogenaamde
Geoloketten gerealiseerd, waarin overheidsinformatie met een
geografisch component via geo-ICT geconsulteerd kan worden. Een
vergaande toepassing waarmee een burger op vrijwel elke beleidsvraag
direct een antwoord op maat kan krijgen. Een burger die in de
historische stadskern van Brugge een huis wil kopen weet binnen enkele
klikken in welke zone van het Gewestplan het pand ligt, of hij in
aanmerking komt voor een renovatiepremie, of het pand beschermd is en
wat hij nog aan het pand mag doen en welke nieuwe bestemming hij aan
het historisch pand mag geven. Een Nederlander moet voor een dergelijke
vraag een weekje vrij nemen om zich door een log ambtelijk apparaat
heen te werken.
Om de kloof tussen burger en provincie te dichten moeten we toe naar
democratisering van overheidsinformatie via internet met GIS. De
uitdaging is om de enorme bult informatie van de overheid beschikbaar
te maken. Gelijke informatie schept gelijke kansen in de discussie over
de toekomst van de leefomgeving. De burger moet de gelegenheid krijgen
tot het aangaan van die discussie door de mogelijkheid direct te
reageren op plannen. Wordt de zonering rond waardevolle natuurgebieden
werkelijk ontzien? Ontwikkelen knooppunten in stedelijke netwerken zich
volgens verwachting? Wordt mijn wijk echt veiliger door de nieuwe
plannen? Staan er gevaarlijke fabrieken in de buurt van mijn huis? Dit
is belangrijke informatie waar burgers recht op hebben. Digitalisering
van ruimtelijke plannen door middel van GIS-technologie en internet is
een absolute voorwaarde voor het behouden van overzicht. Dat geldt niet
alleen voor de analyse van plannen, maar ook voor het debat en voor de
besluitvorming. Alleen hiermee kunnen we grip houden op een proces van
ruimtelijke ordening dat enerzijds steeds complexer en dynamischer
wordt en anderzijds vraagt om een grotere openheid en verantwoording
naar de burger. De burger weet weer waar het over gaat.
Steven de Jong is redacteur van Politiek-digitaal.nl.
