|
|
13 mei 2000 werd in Enschede een complete woonwijk weggevaagd door de ontploffing van SE Fireworks. Die dag is niet alleen een zwarte bladzijde, het is ook het moment dat externe veiligheid hoog en structureel op de politieke agenda kwam.
Door Steven de Jong - Nu - vijf jaar later - maken we in dit dossier de balans op. Burgers kregen via online risicokaarten inzicht in mogelijke gevaren, maar toenemende terreurdreiging wierp een smet op de goedbedoelde transparantie. Ook kan afgevraagd worden of er in de risicocommunicatie wel de juiste prioriteiten gesteld worden, want het zijn vooral milieuverontreinigingen die dagelijks tientallen mensen het leven kosten.
In samenwerking met advies- en ingenieursbureau DHV doet Politiek-Digitaal momenteel een onderzoek naar hoe milieueffecten op de volksgezondheid via nieuwe media het beste gecommuniceerd kunnen worden. De onderzochte thema's - risicobeleving, risicoschatting, risicocommunicatie, ICT, bestuur en beleid - vormen de leidraad in dit dossier: 'Ziek van het milieu?'
En verder, het Verdrag van Aarhus. Wat houdt dat in, hoe moeten overheden er mee omgaan en wat kan het voor de burger betekenen?
|
Rechtomteweten.nl – lokale industrie en de extra kans op kanker
Risicokaarten voor calamiteiten met gevaarlijke stoffen zijn er al, maar burgers hebben niet tot nauwelijks inzicht in de milieugevaren die hen permanent bedreigen. Dat was voor Eric van Kaathoven van de Gelderse Milieufederatie reden om de pilot Rechtomteweten.nl te starten. Zijn risicokaart bracht het extra risico op kanker ten gevolge van lokale industrie in beeld. Politiek-Digitaal nam het unieke project onder de loep en sprak met Van Kaathoven. “Nu moet de Rijksoverheid dit initiatief oppakken als landelijk project. Tot op heden is dat niet gebeurd.”
Verdrag van Aarhus: milieu-informatie ontsloten
Op 25 juni 1998 werd in de Deense havenstad Aarhus het 'Verdrag van Aarhus' aangenomen. Het verdrag regelt de toegang tot milieu-informatie, de inspraak bij besluitvorming en de toegang tot de rechter inzake milieuaangelegenheden. Het Verdrag is via Europese richtlijnen sinds 14 februari 2005 grotendeels verankerd in de wet milieubeheer (Wm) en de wet openbaarheid bestuur (Wob). Wel zit er een grote speelruimte tussen de minimumvereisten en de eigen invulling die overheidsinstanties aan de richtlijnen mogen geven. Dit artikel bespreekt de inhoud van die richtlijnen, de bredere definiëring van het begrip milieu-informatie en de zogenaamde ambitieniveaus.
Overheid moet zelfredzaamheid stimuleren
“Sluit deuren en ramen, zet uw radio aan!” Dat is zo’n beetje het punt waar de Nederlandse overheid afhaakt in de risicocommunicatie. De Britten weten inmiddels wel beter, zij hebben vorig jaar uitgebreid voorlichtingsmateriaal in de bus gehad - ‘Preparing for Emergencies’ – over hoe voor te bereiden op en te handelen bij calamiteiten. Maar wij hebben toch risicokaarten? “Daarmee jaag je burgers de stuipen op het lijf!”, zegt Fons Hertog, de burgemeester van Haarlemmermeer. “Er moet een verhaal bij”, meent Henk Geveke, de directeur Crisisbeheersing van Binnenlandse Zaken. “Maar we lopen op tegen het trauma van de ridiculisering van de BB.” Politiek-Digitaal verslaat en becommentarieert het symposium 'Risico- en crisiscommunicatie in een informatie- en netwerksamenleving'.
Risicocommunicatie met risicokaarten
“Waar rook is, is vuur”, luidt het gezegde. Maar waar die rook kan komen en hoe giftig die dan is, of wat dat vuur kan aanrichten, is veel burgers onbekend. Toch kunnen burgers die kennis al enkele jaren vergaren via internet. Daartoe hebben Provincies risicokaarten online gezet. Politiek-Digitaal nam de proef op de som en ontfermde zich over een boerderij in Woudenberg. Een boerderij met een opslagdepot voor LPG, butaan- en propaangas in de ‘achtertuin’. Welke risico’s worden er hoe gecommuniceerd en wat voor conclusie is daaruit te trekken?
Hoe DHV de wederopbouw van Enschede stroomlijnde met GIS
De wederopbouw van het rampterrein in Enschede betrof geen gewoon bouwproject. De publieke druk, de vele actoren, de vragen van bewoners, lopende onderzoeken, de asbestvervuiling: van de één op de andere dag moest er een sanerings- en wederopbouwplan uit de grond gestampt worden. Om dit te stroomlijnen ontwikkelde DHV geografische informatiesystemen (GIS). De Applicatie Rampterrein Enschede (ARE) voor de sanering en projectcoördinatie, het BodemInformatie Systeem (BIS) voor het managen van bodeminformatie en het KavelUitgifte-InformatieSysteem (KUIS) voor reservering van bouwrijpe grond en de overdracht daarvan aan burgers en bedrijven. In deze publicatie geeft DHV openheid in het project en het gebruik van genoemde applicaties.
'Mobiele telefoons en basisstations risico voor de gezondheid'
Door Frans van Velden (ingezonden artikel) - Volgens Yuri Grigoriev, voorzitter van de Russische commissie voor niet-ioniserende straling, zijn mobiele telefoons niet veilig. De voltallige commissie vindt bovendien dat de straling van antennes van basisstations een risico vormt voor de volksgezondheid. "De veiligheid van de Russische en internationale bevolking kan onder de huidige omstandigheden niet worden gegarandeerd", aldus de commissie.
Overheid hult zich in stilzwijgen over mensdodelijke griepepidemie
Door Steven de Jong - In de twintigste eeuw zijn ruim 50 miljoen doden gevallen door drie griepepidemieën. Virologen achten de kans dat er binnen tien jaar een evenzo dodelijk virus de kop opsteekt reëel. Eén die mogelijk honderden miljoenen mensen het leven kost. Het zou gaan om Aviaire influenza, het vogelgriepvirus dat recentelijk enkele beangstigende mutaties heeft ondergaan. Op de achtergrond neemt de Nederlandse overheid maatregelen om een eventuele uitbraak te kunnen beheersen, maar naar buiten toe hult ze zich in stilzwijgen. Net als bij terrorisme, blijft ook hier de noodzakelijke publieksvoorlichting achterwege.
|
Stadsdeel koppelt klachtenloket aan Google Maps
 Door Steven de Jong - Waar de rijksoverheid om veiligheidsredenen vooral met argusogen kijkt naar Google Maps, slaat de lokale overheid haar slag. Het Amsterdamse stadsdeel Geuzenveld-Slotermeer grijpt sinds deze week de populaire dienst aan om haar burgers te informeren over openstaande klachten en de afhandeling daarvan.
Nuchter omgaan met UMTS blijkt onmogelijke opgave (essay)
Door Steven de Jong - Actiegroepen weten steeds meer burgers te mobiliseren in hun strijd tegen de plaatsing van GSM- en UMTS-zendmasten. Terwijl de regering de telecomsector blijft steunen, zijn al vijftig gemeenten gezwicht voor bezorgde bewoners die gezondheidsklachten toeschrijven aan straling. Dit maakt de overheid tot een onbetrouwbare zakenpartner voor telecombedrijven die tevens tekortschiet in objectieve publieksvoorlichting.
Sussen, alarmeren of realistisch communiceren?
Burgers hebben een scheef beeld van de risico’s in hun leefomgeving. En daarom is risicocommunicatie essentieel voor een beter risicobewustzijn. Belangrijk is dat een burger de informatie opneemt en er naar handelt. Dat vergt een doelgroepgerichte communicatiestrategie. De vraag is niet alleen hoe je dat afstemt op verschillende typen burgers, maar ook of je bepaalde informatie beter kan verzwijgen om paniek te voorkomen.
Relatie tussen gezondheid en milieu: grijs gebied vol risico’s
Wat is de relatie tussen gezondheid en milieu? Een greep uit een aantal rapporten van toonaangevende onderzoeksinstituten: ‘7.500 doden per jaar in Nederland door uitlaatgassen’, ’20 procent ziektelast te wijten aan milieufactoren’, ‘milieuverontreiniging oorzaak van 75 procent kankergevallen’. Hoewel verontrustend, leiden deze cijfers niet vanzelfsprekend tot aanscherping van milieubeleid of het intensiveren van de risicocommunicatie naar burgers toe.
Informatiehuishouding Provincies beknot toegang milieu-informatie
De toegang tot milieu-informatie is onlangs - conform het Verdrag van Aarhus - verankerd in de Wet milieubeheer en de Wet openbaarheid bestuur. Hoewel van openbaarheid in principe al sprake was, bleek adequate informatievoorziening in gebreke te blijven. "De informatiestructuur binnen overheden is vaak niet helder. Afspraken over wie welke informatie beheert zijn niet gemaakt", stelde een Aarhus-werkgroep vast. Politiek-Digitaal vroeg Provincies wat ze daaraan gaan doen.
Diederik Samsom (PvdA) over het Verdrag van Aarhus
Diederik Samsom verruilde de barricades van het actiewezen voor het pluche van het Binnenhof. Staatssecretaris Pieter van Geel (VROM) kan geen stap zetten, of hij wordt wel tot de orde geroepen door deze oud-campagneleider van Greenpeace. Samsom verwelkomt het nieuwe openbaarheidsregime voor milieu-informatie, maar laakt Van Geels inspanningen: “Het Verdrag van Aarhus wordt zo minimaal mogelijk ingevuld. De geest van het verdrag - het recht van burgers om de milieusituatie in hun leefomgeving te kennen - wordt totaal genegeerd."
Risicokaarten en de angst voor terreuraanslagen
Na de vuurwerkramp in Enschede concludeerde de commissie-Oosting dat burgers te weinig zicht hebben op risicovolle situaties in hun directe leefomgeving. Daarop ontwikkelden Provincies risicokaarten die via internet communiceren hoeveel slachtoffers er kunnen vallen bij een ontploffing, brand of gaslek op risicovolle locaties. Nu – vijf jaar later – ligt bestuurlijk Nederland met elkaar overhoop, want volgens minister Remkes van Binnenlandse Zaken worden terroristen met deze risicokaarten op hun wenken bediend.
Bemoeizuchtige burger bepaalt overheidscommunicatie
Transparantie! Interactie! Participatie! Bestuurlijk Nederland wordt er wel eens moe van. Burgers eisen openheid in van alles en nog wat, maar als je ze eenmaal op hun wenken bedient zijn ze niet meer geïnteresseerd. Hoe komt dat? Politiek-Digitaal vroeg het ambtenaren die actief bezig zijn met milieucommunicatie en liet er een sociologisch model op los. Conclusie: het zijn de bemoeizuchtige burgers die vorm en inhoud van overheidscommunicatie bepalen. Jan met de Pet wordt niet bereikt.
De burger: beschermen of behagen?
Veiligheidsbeleid van de overheid is ten dele gebaseerd op risicoschatting. Toch krijgen de grootste risico’s niet vanzelfsprekend de meeste prioriteit, in tegendeel. Het is de risicobeleving van burgers die de overheid er toe zet putten te dempen, waar kalveren mogelijk kunnen verdrinken. Het bodemsaneringsbeleid, na Lekkerkerk. Het externe veiligheidsbeleid, na Enschede. Risicoberekening delfde er het onderspit voor risicobeleving. Het behagen van de burger ging boven het beschermen van de burger. Een eigenaardig democratisch deficit, dat ingekleurd wordt door vele factoren.
Provincies GIS-sen achter het Net
Tijdens de overstromingen in 1995 werd de waarde van Geografische Informatie Systemen (GIS) voor provincies onomstotelijk aangetoond. Met GIS konden hoogtekaarten gemaakt worden waarin overstromingsscenario's zichtbaar werden. Maar provincies kunnen burgers met GIS nog veel meer laten zien van de invloed die de provincie op hun directe leefomgeving heeft.
Provincies met Aarhus-ambities
Door Steven de Jong - “Het Verdrag van Aarhus wordt zo minimaal mogelijk ingevuld. De geest van het Verdrag - het recht van burgers om de milieusituatie in hun leefomgeving te kennen - wordt totaal genegeerd”, zo verkondigde Kamerlid Diederik Samsom (PvdA) onlangs aan Politiek-Digitaal. Reden om deze uitlating te toetsen aan de praktijk. Een rondje langs Provincies. Wat is er afgesproken? En wat wordt er gedaan?
|
