“Nederland is volledig vastgelopen. We hebben een overvol bureaucratisch middenveld geschapen van instituten, colleges, adviesraden en commissies, allemaal bestaand uit traditioneel maatschappelijk betrokkenen in een slopend en vaak duplicerend vergadercircuit.” Dat zegt bestuursadviseur Grimbert Rost van Tonningen.
Grimbert Rost van Tonningen (1941) is een van de meest gerenommeerde consultants in Nederland. Hij adviseert diverse Raden van Bestuur van grote en middelgrote organisaties regelmatig op het gebied van strategisch management en goed bestuur. Vanuit dat perspectief laat hij regelmatig zijn licht schijnen over de organisatie van de overheid.
Het liefst zou hij die polderinstituten allemaal afschaffen. Want, zo stelt hij, “de Sociaal-Ecomische Raad, Eerste Kamer, provincies, benoemde burgemeesters, stadsdeelraden, werkgeversclub VNO-NCW en commissarissen remmen de slagvaardigheid”. In het Financieele dagblad van 17 november 2005 pleit hij voor een revolutie in het Nederlandse consensus denken. “Aanpassen helpt niet.”
Polderinstituten
De Eerste Kamer kan verdwijnen want de Raad van State toetst al onze wetten, verdedigt Rost van Tonningen. SER, provinciebesturen en tweederde van alle adviescolleges horen niet in zijn model thuis. “Twee bestuurslagen – het Rijk en tweehonderd gemeentes (nu ruim vierhonderd, SdJ) – zijn voldoende voor een land dat niet groter is dan de Duitse provincie Rijnland-Westfalen.” Wil de regering niet meewerken aan opheffen van de SER, dan doen de werkgevers er goed aan hun vertegenwoordigers uit dit poldercollege terug te trekken, meent de bestuursadviseur.
“VNO-NCW, de grootste werkgeversvereniging, kan beter worden opgeheven omdat het door koepels op koepels volledig is gebureaucratiseerd, met tweehonderd bestuurders!”, aldus Rost van Tonningen. Een platform met een kleine staf werkt volgens Rost van Tonningen veel beter om de overgebleven rol van landelijke coördinatie van arbeidsvoorwaarden te vervullen.
Vakbonden
We moeten volgens hem inzien dat wij via vakbonden vooral verworven rechten van mannen boven de veertig in traditionele industrieën beschermen, waarvoor andere bevolkingsgroepen zoals jongeren, vrouwen en ondernemers mogen opdraaien.
Benoemde regenten
We moeten af van al die benoemde regenten, zoals burgemeesters, die de burger onmondig houden. “In plaats daarvan gaan we politici met hun eigen team rechtstreeks kiezen. Dat vraagt een ingreep in ons kiesstelsel omdat we anders aangewezen blijven op vervreemdende coalities. Wij kiezen bijvoorbeeld maximaal drie volksvertegenwoordigers in vijftig districten voor de Tweede Kamer. Dat bevordert samenwerking vooraf van partijen, anders krijgen ze te weinig aanhang”, aldus Rost van Tonningen.
Wet van de remmende voorsprong
Net als in vergelijkbare historische situaties ziet hij in Nederland een overrijpe samenleving, met veel zelfgenoegzaamheid, zwak leiderschap en gebrek aan dynamiek. Aanpassen aan snel veranderende omstandigheden lukt niet meer. Niet alleen China, India en andere opkomende economieën lopen veel harder, maar ook Amerika kunnen wij in groei en innovatie al decennia niet meer bijbenen, constateert de adviseur. “Zo raken wij een groot deel van ons werk kwijt en wordt armoede ons deel.”
Visionair leiderschap
Wij zijn bij onze economische ontwikkeling afhankelijk van goede samenwerking met onze Europese partners. Dat vraagt volgens Rost van Tonningen om dynamische en visionaire leiders. “Geen macho’s, maar mensen die in staat zijn met betrokkenen een visie te ontwikkelen en uit te voeren. Structuren mogen die vernieuwing niet hinderen. Daar wringt in Nederland de schoen.”
Investeren in talent en infrastructuur
Een maatschappij die mee wil doen in de wereldcompetitie moet er volgens hem alles aan doen om veel talent en een betere infrastructuur te ontwikkelen. Daarin investeren creëert een draagvlak voor welvaart, analyseert hij. “We zullen dus als samenleving veel moeten uitgeven aan onderwijs en onderzoek, openbaar vervoer en wegen, duurzaamheid en betere woningen, aan integratie en veiligheid.” Dat loopt al gauw in tientallen miljarden extra uitgaven per jaar. Dat geld zal ergens vandaan moeten komen. Rost van Tonningen stelt daartoe twee “pijnlijke maatregelen” voor.
1) Allereerst door diep ingrijpen in nog steeds te luxueuze fiscale en sociale voorzieningen, zoals hypotheekrenteaftrek, volledig doorbetalen van ziektegeld en jarenlange werkloosheidsuitkeringen.
2) De tweede ingreep is de hierboven beschreven grootscheepse afschaffing van alle doorgeschoten polderinstituten, niet alleen vanwege de gigantische kostenbesparingen, maar ook omdat ze functioneren als zand in de raderen.
Bestuurlijke drukte
Grimbert Rost van Tonningen kan zich met zijn pleidooi aansluiten bij de president-directeur van Schiphol, Gerlach Cerfontaine. De laatste pleitte op 13 november in Buitenhof ook voor visionair leiderschap. Cerfontaine laakt vooral het vergadercircuit. "Die vertegenwoordigers van bestuurders die in een overleg zitten, die hebben helemaal geen agenda. Het gaat nergens over. Ze zitten vaak ook in negen verschillende omgevingen en platforms tegelijk. Het is een hoop bestuurlijke drukte. We vergaderen voortdurend over dingen, maar als je echt naar de inhoud gaat, gaat het dan over een visie? Gaat het bijvoorbeeld om de manier waarop we jongeren in deze samenleving weer aan het werk krijgen? Het gaat er eigenlijk altijd net niet over. De mensen die aan tafel zitten, hebben vaak geen eigen belang."
Toch ziet Cerfontaine – in tegenstelling tot Rost van Tonningen - weinig in het opheffen van provincies of het samenvoegen van stadsbesturen en bestuurlijke organisaties. "Dat hebben we honderd jaar lang al geprobeerd. Dat huis van Thorbecke hoeft helemaal niet verbouwd te worden, dat wordt nooit wat. Er zijn al zoveel commissies op stukgelopen."
Uitverkoren maar niet bevlogen
In het boek 'Uitverkoren maar niet bevlogen' (Holland Business Publications, 2005) zet Rost van Tonningen uiteen hoe het 'gepolder' drastisch afgeslankt kan worden en geeft hij wegen aan om het bedrijfsleven te dynamiseren. Daarnaast is het boek een gedegen document over leiderschap. Hij haalt uit naar de bleke en verstarde mannen die in Nederland aan het roer staan. Wat is er aan de hand met het leiderschap in Nederland? Wat zijn de wortels van een bestuurscultuur die niet meer productief is en wat is er aan te doen? Het boek is geen pleidooi voor een autoritaire top-down aanpak, maar stelt wel een aantal pijnlijke maatregelen voor om Nederland er weer bovenop te helpen.
Nederland als museum
In een interview met de Volkskrant van 16 november luidde hij de noodklok. De meeste politici doen er beter aan het veld te ruimen voor nieuw bloed dat bruist van onafhankelijkheid en daadkracht, zo stelde hij. “Als we nu niet ingrijpen, dan wordt Nederland een museum, waarin we in pofbroek en op klompen onze kunstschatten tonen aan Chinezen, Indiërs en Amerikanen.”
