Bent u een voorvechter van directe democratie, participatie en zelfregulering door burgers? Of schuilt er zelfs een ware anarchist in u? U hoeft uw opponenten niet langer te vervelen met geiten-wollen-sokken-idealen. De chaostheorie uit de exacte wetenschappen kan ook toegepast worden in het publieke domein.
Door bestuurders iets te laten zien van de blijvende onvoorspelbaarheid in fysieke systemen, kan worden bevorderd dat zij beter omgaan met onvoorspelbaarheid in sociale systemen.
Gewenste ontwikkelingen in een lokale leefomgeving kunnen volgens de wetten van de chaostheorie beter niet bepaald worden door centraal sturende overheden, maar juist door regionale actoren. De chaostheorie is daarmee een pleidooi voor minder regelgeving en meer stimulans van burgers in hun zelfregulerend vermogen.
Weerman Pelleboer
Bestaat chaos echt of is chaos gewoon datgene wat de wetenschap nog niet heeft kunnen verklaren of overzien? Volgens de grondleggers van de exacte wetenschap, Newton en Kepler, zal voortschrijdend wetenschappelijk inzicht ertoe leiden dat systemen op den duur volledig beheersbaar en voorspelbaar worden. Maar hoe komt het dan toch dat we ondanks verfijndere methoden het weer nauwelijks beter kunnen voorspellen dan weerman Pelleboer zo’n 20 jaar geleden? De chaostheorie geeft uitsluitsel: de onvoorspelbaarheid van systemen is aantoonbaar.
Blijvende onvoorspelbaarheid
De burgemeester van Deventer geeft al sinds jaar en dag lezingen over dit onderwerp. Een hobby van een burgervader die zo nu en dan stiekem het stadhuis uitglipt? Wellicht, maar zijn hobby lijkt toch meer te maken te hebben met zijn functie dan je op het eerste gezicht zou denken. James van Lidth de Jeude ziet voor effectief besturen het belang in van inzicht in de chaostheorie. “Door bestuurders iets te laten zien van de blijvende onvoorspelbaarheid in fysieke systemen, kan worden bevorderd dat zij beter omgaan met onvoorspelbaarheid in sociale systemen. Het is een misverstand dat complexe sociale systemen beter bestuurbaar worden door ze in mootjes te hakken. Voor sociale en economische ontwikkelingen bestaan eenvoudige wetmatigheden, maar daarom zijn ze nog niet voorspelbaar. Bestuurders moeten weten dat fysieke systemen die wiskundig exact beschreven wetten volgen, juist tengevolge van die wetten vaak onvoorspelbaar zijn en ook blijven bij voortschrijdend inzicht”, aldus de burgemeester.
Modelleren van chaos
De chaostheorie biedt de mogelijkheid om geometrische structuren in chaos te modelleren en daarbij de beschreven attractoren te bestuderen. Deze aantrekkingsbronnen bevinden zich volgens Van Lidth de Jeude eveneens in sociale systemen. Systemen die doorgaans niet-lineair dynamisch zijn. Als voorbeeld noemt hij de beheersing van criminaliteit, een sociaal beleidsdomein dat met lineaire beleidsinstrumenten wordt bestuurd.
Politiecontracten als ineffectief lokaas
Politiecontracten zijn de burgemeester daarom een doorn in het oog: “Dat zijn juist lineair dynamische instrumenten voor een niet-lineair dynamisch systeem. Die contracten dreigen als ongewenste attractoren te gaan functioneren. Agenten pakken veelplegers minder hard aan, omdat die nog ontelbare malen ingerekend kunnen worden en vervolgens voor nog meer input gaan zorgen voor het OM en daarmee ogenschijnlijk betere prestaties voor het korps opleveren.”
Stimuleer zelfregulerend vermogen
De chaostheorie blijkt zelfs te pleiten voor meer lokale democratie en participatie van burgers. De ontwikkelingen in leefomgeving van buurten en wijken zijn namelijk niet-lineair dynamisch. De burgemeester is van mening dat de gewenste ontwikkelingen in een wijk niet bepaald moeten worden door centraal sturende overheden, maar dat bewoners zelf centraal gesteld moeten worden. “Geef de buurtbewoners instrumenten, zoals inzet van medewerkers of geld, waarmee ze zelf hun leefomgeving vorm en inhoud kunnen geven. Daarmee wordt aansluiting gevonden op de niet-lineaire dynamiek. Dat doe je door burgers te stimuleren en te ondersteunen in hun zelfregulerend vermogen.”
‘Intensieve mensveehouderij’
Bedrijfskundige en organisatieadviseur Jaap Peters, net als de burgemeester een adept van de chaostheorie, is van mening dat flexibiliteit op de werkplek erg belangrijk is. Want ook de capaciteiten van werknemers zijn niet-lineair dynamisch verdeeld. Peters meent dat door de functies van medewerkers lineair te benaderen er fricties zullen ontstaan. Ter illustratie toonde hij een foto van een melkveehouderij en meteen daarna een foto van kantoorhokjes: “Kijk dat is de intensieve mensveehouderij”, roept hij plagend.
‘Belgen luisteren naar frieten’
De adviseur wijst erop dat als we echt willen veranderen, we anders naar zaken moeten kijken. Peters heeft een verklaring voor het feit dat de Belgen zo goed zijn in het bakken van patat: “Hollanders kijken naar de gebruiksaanwijzing, Belgen luisteren naar frieten.” Oftewel, de Nederlanders handelen vanuit een beginsituatie, terwijl de Belgen hun strategie aanpassen op onvoorspelbaarheden. Het bakken van friet is een niet-lineaire dynamisch proces en gehoorzaamt aan de chaostheorie.
De vraag is of bestuurders in het publieke domein de chaostheorie willen omarmen. De angst voor het onvoorspelbare zit immers diep, terwijl de omgang ermee, zoals de chaostheorie voorstaat, relatief nieuw is.
