"Als de overheid zich ergens mee bemoeit, gaat het vrijwel altijd mis of wordt de boel vertraagd." Dat zei Gerlach Cerfontaine, president-directeur van Schiphol, zondag in Buitenhof. Volgens hem moeten politieke gezagsdragers met een totaalvisie op de samenleving komen. (Foto: Buitenhof)
Vervolgens moeten zij ondernemingen en burgers mobiliseren voor het bedenken van oplossingen, de invulling en de uitvoering ervan. “Het kabinet moet de leiding nemen over een visie en dan wegwezen”, aldus de luchthavenbaas.
"Zet een krachtig verhaal neer"
Cerfontaine gaf in het interview- en discussieprogramma Buitenhof burgemeesters, commissarissen van de Koningin en het kabinet een veeg uit de pan. De president-directeur van luchthaven Schiphol laakt het vergadercircuit van bestuurders die zich te veel bemoeien met het bedenken van oplossingen en de uitvoering, terwijl ze zich eigenlijk bezig zouden moeten houden met het lanceren van een visie. “Er moet een krachtig verhaal neergezet worden. Burgemeesters en kabinet moeten de handen ineen slaan en zeggen: daar gaan we voor. Dan zijn wij het winnende team.”
“We zakken op de lijstjes”
Winnen doen we echter allang niet meer, constateert Cerfontaine. Hij wijst erop dat ‘Brussel’ de verantwoordelijkheid voor de verwezenlijking van de Lissabon-agenda heeft teruggegeven aan de nationale staten in Europa, maar dat Nederland vooralsnog onvoldoende scoort. Die agenda kwam tot stand op de Europese Raad van Lissabon in maart 2000. Destijds stelde de Europese Unie zichzelf een strategisch doel. Tegen 2010 moet Europa de meest concurrerende en dynamische kenniseconomie in de wereld zijn, in staat tot duurzame economische groei, met meer en betere banen en een hechtere sociale samenhang.
“We zakken op de lijstjes”, is nu de droevige boodschap van de luchthavenbaas. Zo is Amsterdam van de vijfde plaats op de lijst van beste zakensteden in Europa, gezakt naar de zesde. “Barcelona heeft Amsterdam verdrongen. München en Berlijn komen eraan", waarschuwt Cerfontaine. Qua economische groei doen we het ook steeds slechter. "Met het BBP (Bruto Binnenlands Product, SdJ) zijn we wereldwijd gezakt van plaats 3 naar plaats 19. Kijken we naar de manier van samenwerking, naar de crisis in Europa, dan heb ik er weinig vertrouwen meer in."
“We missen ėėn overtuigende visie”
De Universiteit Utrecht heeft de Schiphol-directeur onlangs benoemd tot hoogleraar 'Verantwoord bestuur van ondernemingen'. Hij is aangetrokken om zijn praktijkervaringen op het terrein van publiek-private relaties in te brengen in het academisch onderwijs. In het kader van zijn voordracht heeft hij bestudeerd hoe andere regio's - die stijgen op de lijstjes - het doen. "Die hebben in ieder geval een visie", aldus Cerfontaine. "Een visie op welke plek ze in de wereld willen innemen. Die wordt dan ook gedeeld en uitgevoerd door de betrokken partijen. Maar in Nederland hebben we juist talloze visies. Het kabinet heeft een visie, de burgemeesters hebben een visie, maar we missen ėėn overtuigende visie die we consequent uitvoeren." Volgens Cerfontaine komt er een “economische tsunami” op ons af vanuit Azië. “Wij vergrijzen, dus we moeten een visie hebben over wat er in de wereld gaat gebeuren en hoe het er over vijftien jaar uitziet.”
“Verbindingen zijn essentieel”
Ter voorkoming dat Nederland weggespoeld wordt door een economische tsunami, ziet Cerfontaine een belangrijke rol weggelegd voor zijn onderneming. “De regio waar wij in zitten is gericht op verbindingen met belangrijke economische centra. Zo'n regio is een concentratie van economische activiteit. En die activiteiten moet je verbinden met mensen. Die mensen brengen een stuk kennis en die leren, dat is dus ook het succes van de regio's die ik bestudeerd heb. Als je kijkt naar Dubai, Singapore, Texas en Shanghai: die hebben kracht door hun verbindingen.
Buitenhof-presentator Rob Trip wijst Cerfontaine erop dat Schiphol vooral een luchthaven is waar mensen een kop koffie drinken en weer doorvliegen. "Als je die verbindingen niet hebt, maak je geen deel uit van die stromen van personen, van kapitaal en goederen", werpt de president-directeur tegen. "Verbindingen zijn essentieel, want anders doe je dus niet mee in die hotspots van Shanghai's en San Francisco's."
“Schiphol-debat is te kortzichtig”
Cerfontaine ergert zich aan het Schiphol-debat, dat volgens hem alleen maar gaat over hoeveel vliegtuigen er mogen landen en opstijgen. "Dat is een veel te kortzichtig concept", verwittigd hij. "Voor economische ontwikkeling in een regio heb je een aantal voorwaarden. Eėn van die voorwaarden is verbindingen met economische centra. Ten tweede is het van belang dat je er kunt verblijven, werken, wonen, dat de cultuur aangenaam is en dat je er kunt leren. Tot slot moet je kenniswerkers vanuit het buitenland kunnen aantrekken. Als je niet in de gaten hebt wat er structureel veranderd in de economie van de wereld - dat je verbonden moet zijn met andere economische centra, dat je congressen moet kunnen organiseren, dat diensten verleend moeten worden - dan ben je heel kortzichtig bezig als je het alleen maar hebt over een vliegtuigbeweging."
“Het winnende team”
Daar zit ook het belang van een eenduidige visie, meent Cerfontaine. Hij vindt dat bestuurders teveel hun licht laten schijnen over thema’s afzonderlijk en het totaalplaatje uit het oog verliezen. Zeker wat betreft mobiliteit. “Het hebben van verbindingen in de wereld of in de randstad, dat is niet alleen een visie op infrastructuur en wegen. Dat is een visie op de economie en dat is een visie op hoe de samenleving eruit ziet. Ik vind het heel belangrijk voor onze multiculturele samenleving dat je daar een krachtig verhaal neerzet. En dat is waar ik naar zoek en ik zie dat iedereen dat ook wel wil. Alleen moeten we nu met zijn allen ophouden met dat polariseren. Burgemeesters en kabinet moeten de handen ineen slaan en zeggen: daar gaan we voor. Dan zijn wij het winnende team."
Het gevoel voor urgentie is er wel, laat Cerfontaine weten. "Ik heb een geweldige steun gekregen van de 'Holland 8' (de vier burgemeesters van de grote steden en de vier commissarissen van de Koningin, SdJ). Die hebben laatst een oproep gedaan, bijna wanhopig: 'we moeten iets doen. Het gaat niet goed'. In dat concept moet je eerst uitleggen dat er iets moet gaan veranderen. En ten tweede moet je iets presenteren hoe het eruit moet komen te zien. Er moet een beeld zijn voor de toekomst, wat inspirerend is. Waarvan u en mijn kinderen zeggen: goh, daar we voor!"
“Ik kom op voor de rest”
Wat Cerfontaine ook dwars zit, is de neiging van Nederland om zich te isoleren met beleid. Bijvoorbeeld met het voornemen om kerosine extra te gaan belasten. "Als je het overal in de wereld doet is het prima, maar je moet het niet alleen doen. Mobiliteit van mensen en het goedkoop zijn van vliegtuigbewegingen is goed voor de wereldwijde economie." Zo ziet hij ook de rol van de luchthaven in de regio. "Schiphol heeft slechts betekenis in zijn verbindingen, maar ik kom op voor de rest. Schiphol betaalt gewoon belasting. Schiphol betaalt dividend. De opbrengst van de aandelen gaat naar de staat en de staat kan met dat geld iets doen. Ik hoop dat ze iets doen in de regio. En ik hoop dat ze er iets mee doen in onderwijs en kennis."
“Bestuurlijke drukte”
Met de stelling dat de Randstad een eigen autoriteit moet gaan vormen, is Cerfontaine het niet eens. Hij ziet weinig in het opheffen van Provincies en het samenvoegen van stadsbesturen en bestuurlijke organisaties. "Dat hebben we honderd jaar lang al geprobeerd. Dat huis van Thorbecke hoeft helemaal niet verbouwd te worden, dat wordt nooit wat. Er zijn al zoveel commissies op stukgelopen." Het probleem zit in het vergadercircuit, aldus Cerfontaine. "Die vertegenwoordigers van bestuurders die in een overleg zitten, die hebben helemaal geen agenda. Het gaat nergens over. Ze zitten vaak ook in negen verschillende omgevingen en platforms tegelijk. Het is een hoop bestuurlijke drukte, zoals Frank de Grave (oud-minister van Defensie, SdJ) beschrijft in zijn rapport 'Bestuurlijke coördinatie'. We vergaderen voortdurend over dingen, maar als je echt naar de inhoud gaat, gaat het dan over een visie? Gaat het bijvoorbeeld om de manier waarop we jongeren in deze samenleving weer aan het werk krijgen? Het gaat er eigenlijk altijd net niet over. De mensen die aan tafel zitten, hebben vaak geen eigen belang."
“Overheid moet visie lanceren en dan terugtreden”
De stelling van Cerfontaine is: als je als overheid een visie hebt geleverd, moet je ondernemingen en burgers zelf aan de gang laten. Zet die mensen bij elkaar die echt belang hebben bij een oplossing. En laat iedereen die daar verder niets in te brengen heeft van tafel. De Schiphol-directeur wil dat de overheid zijn pijlen richt op ondernemingen en burgers. En zodra die om de tafel zitten, dat ze zelf terugtreedt. "Het succes daarvan is te zien in het buitenland. Het is heel vaak de business community; het zakenleven en burgers, die met oplossingen komen. Verbonden met wetenschap en kennis. Die brengen oplossingen, niet de overheid. Je kunt bijna stellen, daar waar de overheid zich ergens mee bemoeit, gaat het mis of wordt de boel vertraagd." Dubai en Singapore hebben wat dat betreft een voordeel, legt Cerfontaine uit. "Daar zegt de Sjeik: zo gaan we het doen." Maar, oppert Cerfontaine, hier hebben we een ander concept: "We moeten alleen geen tijd meer verspillen aan Thorbecke, staatscommissies en eindeloos debat wat niks wordt. Visie lanceren, daar gaat om. En als burgemeester zeggen: jij doet mee aan dat overleg, jij daaraan, en het gaat daarover. Dat moet de rol van een bestuurder zijn."
"Ik wil het gas erop"
De overheid moet dus verantwoordelijk worden voor het lanceren van de visie. En zodra burgers en bedrijven om de tafel zitten, terugtreden. Dat vergt ook leiderschap, meent Cerfontaine. "Dat leiderschap zit bij het kabinet. Bij de premier. Wij zijn niet zo'n groot land. Ik denk dat het kabinet de leiding moet nemen over die visie. En zeggen: dit is ons beeld. En dan wegwezen." Nogmaals benadrukt hij dat een dergelijk model niet alleen een visie is op de economie. "Het is ook een visie op de samenleving en het opheffen van polarisatie. Dat is het leiderschap. En vervolgens moeten die partijen (burgers en ondernemingen, SdJ), dat bij elkaar brengen." Zoiets gebeurt nu ook al in het Innovatieplatform, geeft Cerfontaine toe. "Alleen ik wil het gas erop."
“In consensusdemocratie gunnen we geen leiderschap”
Cerfontaine wijst op het belang van een totaalvisie en waar dat botst met de huidige organisatie van Nederland. "We gunnen geen leiderschap in onze consensusdemocratie. Als je een leider bent en je roept wat, dan heb je de dag erna een artikel aan je broek dat je dat niet had moeten roepen. Dus, leiderschap in onze cultuur is ook heel moeilijk. Ik zie dat het kabinet op een aantal zaken een visie heeft. Op de sociale zekerheid, de arbeidsparticipatie. Daar is in elk geval een visie op, maar het kabinet moet nu beginnen met een visie op de samenleving als geheel. Een visie waarvan u en ik zeggen: daar zijn we enthousiast over. Daar gaan we aan werken. En dan vervolgens moet je mobiliseren. Het bedrijfsleven en de burgers. Dan kunnen die concrete voorstellen indienen en het zelf oplossen."
“Te weinig grote lijnen”
Dat het kabinet soms niet met ėėn mond praat, dat de richtingen van departementen soms tegenstrijdig zijn, is Cerfontaine een doorn in het oog. Zo kun je natuurlijk nooit een visie neerzetten, meent hij. Waarom een totaalvisie op de samenleving vanuit economisch oogpunt zo belangrijk is? "Als je geen aantrekkelijk milieu hebt om te verblijven, om te recreëren, om te leren, om kenniswerkers aan te trekken, waar je goed kunt wonen: dan doe je niet mee." De polarisatie tussen allochtonen en autochtonen is een sta-in-de-weg voor ontwikkeling, meent hij. Want zonder tolerantie, creëer je ook geen goed milieu.
De overheid zit te veel aan de overlegtafels en zet te weinig de grote lijnen uit, zo kunnen we zijn betoog samenvatten. De vraag is of het kabinet die handschoen oppakt of dat Cerfontaine straks zelf het roer om gaat gooien in Den Haag. Zelf zegt hij daarover: “Als directeur van Schiphol kan ik veel concreter bezig zijn, dan als minister van Economische Zaken.”
