Volgens officiële publicaties van de EU is de grondwet opgesteld om tegemoet te komen aan de uitdagingen die Europa te wachten staan; “een democratisch, transparant en daadkrachtig Europa”. Of dit Brussels proza overeenkomt met de werkelijkheid, vragen we een politicoloog Arjan Vliegenthart. Slechts één nieuwtje springt in het oog temidden van het felgekleurde informatiemateriaal...
Het heeft 105 vertegenwoordigers uit EU-landen (leden van de Europese Conventie) 16 maanden gekost om overeenstemming te bereiken over een ontwerp van een “grondwettelijk verdrag” voor Europa. Kort gezegd: een Europese grondwet. De leiders van de 25 oude en nieuwe EU-landen hebben toegezegd op de EU-top van 17 en 18 juni aanstaande tot een “oplossing” te komen over de definitieve tekst. Volgens officiële publicaties van de EU is de grondwet opgesteld om tegemoet te komen aan de uitdagingen die Europa te wachten staan; “een democratisch, transparant en daadkrachtig Europa”. De Europese grondwet vervangt in één tekst de belangrijkste bestaande verdragen. Europese burgers hoeven niet te vrezen voor hun nationale grondwet. De Europese grondwet bakent alleen het kader af waarbinnen de Europese Unie kan optreden. Slechts één nieuwtje springt in het oog temidden van het felgekleurde informatie materiaal: “Nieuw! Van nu af aan kan een land uit de Europese Unie stappen als het dat wil.”
Wat kunnen we verwachten?
Arjan Vliegenthart is als politicoloog verbonden aan de faculteit der Sociale Wetenschappen aan de Vrije Universiteit te Amsterdam. Hij werkt aan een onderzoek naar economische regelgeving in landen van de zogenaamde Visegrad-groep: Tsjechië, Slowakije, Polen en Hongarije. Volgens hem is er met de Europese Grondwet niet veel nieuws onder de zon. In de tekst zijn grotendeels bestaande verdragen opgenomen. Europa met grondwet zal niet transparanter worden, zoals Brussel doet voorkomen. De regelgeving die alle verdragen met zich meebrengen wordt niet vereenvoudigd: de ontwerp-grondwet beslaat ruim driehonderd pagina's. Wel is de grondwet een poging om het gezag van de Europese Unie legitiemer te laten worden, omdat het huidige Europa (met haar bevoegdheden en beperkingen) voortaan centraal is vastgelegd. Stemverhoudingen tussen landen zijn geregeld, de oude instituties zoals Euratom (Europese Atoomenergie Gemeenschap, 1958) krijgen een duidelijke plaats en voor het eerst in de geschiedenis van de EU is er een regeling getroffen voor landen die willen uittreden. Sommige landen hebben gepleit voor een zogenaamde preambule in de grondwet, waarin wordt verwezen naar de joods-christelijke traditie van het Europese continent. Polen, dat wil afrekenen met zijn communistische verleden waarin religie werd ontdrukt, is de vurigste pleitbezorger. Frankrijk is echter mordicus tegen en bij de grote Turkse gemeenschap in Duitsland ligt de verwijzing naar een christelijke god gevoelig. Vliegenthart verwacht daarom ook niet dat de preambule er komt. Toevoeging daarvan zou overigens toch niets meer dan een “sausje” zijn. Inhoudelijk heeft de grondwet namelijk niets met joods-christelijke waarden te maken. Vrees onder Nederlanders dat de Europese grondwet ons liberale beleid op het gebied van drugs, euthanasie en abortus zou bedreigen, is dan ook ongegrond, aldus Vliegenthart. Inmiddels hebben toch ongeveer 750.000 Europeanen uit 25 landen een petitie getekend voor een verwijzing naar het christendom in de grondwet. Dat komt al in de richting van het voorgestelde aantal in de ontwerp-grondwet van een miljoen, dat nodig is om een voorstel bij de Europese Commissie in te dienen. Het is echter de vraag of de Commissie zich aan de grondwet zal houden voordat deze in werking is getreden.
Een Europa van twee snelheden
In een artikel in het Franse dagblad Le Figaro schreef Nederlands minister van Buitenlandse Zaken Ben Bot dat dat zich “onvermijdelijk” een Europa van twee snelheden zal ontwikkelen, als het onder Nederlands voorzitterschap (tweede helft van 2004) niet lukt de 25 lidstaten één lijn te krijgen. Op dit moment zijn de grondwetbesprekingen onder Iers voorzitterschap hervat. Bot is tegen een “kopgroep” van landen in de Europese Unie, want sommige landen zijn dan tweederangs. Jacques Chirac, die deelnam aan de topontmoeting van de zelfbenoemde kopgroep Frankrijk, Duitsland en Verenigd Koninkrijk in februari 2004, is echter voorstander van een Europa van twee snelheden. Romani Prodi, voorzitter van de Europese Commissie, zegt het subtiel: “We kunnen niet eeuwig wachten en verdergaan op het ritme van de traagste.”
De ontwerp-grondwet is volgens hem daarom hard nodig om de Europese Unie met 25 landen, al haar vetorechten en onneembare instituties werkbaar te houden. D66-Europarlementariër Bob van den Bos gelooft niet in de eensgezindheid van grote EU-landen. Volgens hem stevenen we juist af op een Europa van meerdere snelheden. Maar eigenlijk bestaat dat al: niet alle EU-landen willen de euro, en de Schengen-akkoorden voor open grenzen zijn ook niet unaniem ondertekend.
Referendum
Uit een recent onderzoek (begin 2004) in opdracht van de EU blijkt dat 77% van de bevolking uit de 25 landen een Europese grondwet wil, 15% is daarop tegen. De Britten en Zweden zijn het minst positief over de grondwet, met 58% resp. 51% voorstanders. In 18 van de 25 landen is meer dan helft van de bevolking bereid nationale concessies te doen aan Europa. In Nederland ligt nu een initiatief-wetsvoorstel bij de Eerste Kamer voor een referendum over de Europese grondwet. Vooral de christelijke partijen liggen dwars, maar zij kunnen niet meer dan aanpassingen op het voorstel doen. Het referendum komt er, net als in tenminste zes andere EU-landen. Politicoloog Vliegenthart verwacht dat hierdoor inwerkintreding van de grondwet dit jaar niet meer aan de orde zal zijn. Bovendien moeten nog 25 parlementen zich buigen over de ontwerp-grondwet....
Noot bij afbeeldingen
Boven: Arjan Vliegenthart
Onder: In felgroen gekleurde Europese landen wordt zeker een referendum gehouden, in rode zeker niet. Update 30 juni 2004
Bron: http://european-referendum.org/countries/index.html
