De Europese Unie in haar huidige samenstelling zal ophouden te bestaan. Daarna komen er tien lidstaten bij. Moet Europa in de toekomst een wereldomspannend idee worden? Een aantal Europees prominenten laat hun licht schijnen over deze vraag. Is uitbreiden duur? Eurocommissaris Verheugen vindt van niet. En ten slotte: Zien wij, westerburen van de nieuwe lidstaten, de “hereniging van Europa” wel zitten?
Wat gebeurt er precies op 1 mei 2004?
Cyprus, Tsjechië, Estland, Hongarije, Letland, Litouwen, Malta, Polen, Slowakije en Slovenië treden toe tot de Europese Unie, die vanaf dan wordt begrensd door Noorwegen, Rusland, Zwitserland, Wit-Rusland, de Oekraïne, Roemenië, Bulgarije, Kroatië, voormalig Joegoslavië, Albanië, Macedonië, Turkije, Marokko, de Middellandse Zee en de Atlantische Oceaan. Verspreid over 25 lidstaten telt “Europa” straks 450 miljoen inwoners, meer dan de Verenigde Staten en Rusland samen.
Grenzen
Nederlands Eurocommissaris Frits Bolkestein vraagt in zijn boek "De grenzen van Europa" negen Europarlementariërs waar Europa voor hun ophoudt. Jacques Santer, voormalig voorzitter van de Europese commissie, heeft een pragmatische visie op de toekomstige verlegging van de grenzen van Europa. Turkije erbij zou voor hem bijvoorbeeld geen probleem zijn. Wel moet men beseffen dat Turkije binnen afzienbare tijd Duitsland als grootste EU-land voorbij zal streven.
Ook de Britse conservatief Lord Inglewood beschouwt de omvang van het land als problematisch en vindt de relatieve armoede zorgelijk. Met welk argument kan de Europese Unie dan nog Oekraïne of Wit-Rusland buiten de deur houden?
De Spaanse socialist Carlos Westendorp denkt bij verdere uitbreiding van de Europese Unie vooral aan de Balkan. Het EU-lidmaatschap van Kroatië zou de huidige spanningen met buurland Servië kunnen beëindigen, wat meteen positief zou doorwerken in Bosnië.
Andere parlementariërs, zoals de Belg Willy de Clercq, gebruiken zeer wollige taal. De Clercq gelooft dat de rijkdom van de Europese identiteit bestaat uit vele aspecten, die in stand moeten worden gehouden. Via welvaart en democratie moeten ook burgers in Oost-Europese landen een toekomst worden gegeven binnen een sterk, democratisch en vredelievend Europa. Opmerkelijk is dat De Clercq het deels Aziatische Turkije graag bij de EU wil, maar anderzijds beweert dat “de grenzen van Europa geografisch vastgelegd zijn.”
De liberaal Bolkestein zelf vindt handhaving van de politieke buitengrenzen van de Europese Unie van groot belang. Het verschil tussen binnen en buiten wordt ten onrechte vaak gezien als niet solidair, asociaal en egoïstisch. “Grenzen bestaan.”
De kosten van de uitbreiding
Eurocommissaris voor de Uitbreiding Günter Verheugen is al sinds 1999 bezig met de uitbreiding van de Unie, als hoofduitvoerder. De uitbreiding mag van hem met recht een historische gebeurtenis worden genoemd. De huidige generatie maakt namelijk goed wat zestig jaar geleden (met de deling van Europa in een West- en Oostblok) “heel erg fout” is gegaan. 1 mei, de datum waarop de uitbreiding zal plaatsvinden, is vooral van symbolische betekenis. Er is al veel gebeurd. De samenlevingen in Midden- en Oost-Europa hebben inmiddels democratieën en functionerende markteconomieën, aldus Verheugen.
Uitbreiding van de Europese Unie na de val van de Berlijnse muur is de enige optie om vrede en stabiliteit in het voormalig Oostblok te garanderen. Verheugen wijst erop dat die garantie heel belangrijk is, en dat je het zelfs in termen van geld kan vertalen. De extreme situatie op de Balkan was een grote kostenpost, aan Kosovo alleen betaalde de Europese Unie al meer dan tien miljard euro.
Op de toetreding van Turkije heeft Verheugen dezelfde visie. Hij ziet de verhouding tussen de Europese democratieën en de islam als één van de belangrijkste 21ste-eeuwse kwesties en in dat kader is een stabiel, democratisch en modern Turkije in ieders belang. Overigens is toetreding geen kwestie meer, want “het is al besloten,” aldus Verheugen. Turkije wordt lid.
Europarlementariërs Van den Berg (PvdA) en Martens (CDA) bestrijden Verheugens standpunt. Turkije wordt geen lid, als het land niet aan de criteria (mensenrechten, economie) voldoet. Nationale parlementen en de burgers van Europa beslissen daarover Van den Berg vindt dat bij de huidige tien toetreders al te slordig met criteria is omgesprongen, onder het motto alle tien of niet. Bij Turkije zal dat als het aan hem ligt niet het geval zijn.
Wat vinden de Westerburen?
Minder dan de helft van alle Europeanen beoordeelt de uitbreiding (eenwording) als positief. Dat blijkt uit een onderzoek dat de Ierse minister Roche 8 april presenteerde. 31 procent van de EU-ingezeten zegt dat de Europese Unie hen koud laat, een percentage dat in dertig jaar niet zo hoog is geweest.
In Nederland lijkt de onwetendheid te overheersen. Een kwart van de Nederlanders weet niet dat de uitbreiding met tien landen aanstaande is, zo blijkt uit een enquête van TNS NIPO. Verder voelt driekwart zich niet betrokken bij de Europese Unie.
NRC-Journalist Mark Kranenburg stelt dat de achterdocht overheerst: Nederland sluit immers de grenzen voor werknemers uit de nieuwe landen. De Ierse hoogleraar Bridget Laffan erkent dat het nationale debat in veel lidstaten in het teken van angst staat: angst voor aanslagen en geweld en angst voor verlies van werk en welvaart.
Eurocommissaris Verheugen ziet het anders. Enerzijds profiteert een land als Nederland nu al enorm van de nieuwe economische mogelijkheden. Anderzijds zal er hoe dan ook een ambitieuze jonge generatie uit Midden- en Oost-Europa komen. “Jonge mensen hier zullen moeten beseffen dat de concurrentie met hun leeftijdsgenoten groter wordt.”
Bronnen
Bolkestein, F. (2004) De grenzen van Europa. Lannoo, Tielt.
Vermaas, P., “Een Europese kopgroep is onvermijdelijk.” In: De Groene Amsterdammer, 6 maart 2004.
Versteegh, K., “Europese politici op zoek naar liefde. Ministers vragen zich af hoe ze burgers voor zich moeten winnen.” In: NRC Handelsblad, 9 april 2004.
Wallace, H en W. Wallace (ed.) (2000) Policy-Making in the European Union. Oxford University Press, New York.
Officiële EU-site over uitbreiding
"De onmenselijke grenzen van Europa
