Van onze redactie - dinsdag, 7 9 2004 18:00

De bloedige ontknoping van het gijzelingsdrama in Beslan in Noord-Ossetië plaatst Moskou in een lastig pakket. Na minister Bot vraagt nu ook de Franse regering om openheid van zaken. President Poetin wuift alle kritiek van de hand en stelt dat internationale terroristen een totale oorlog tegen Rusland hebben afgekondigd. Hij is woedend over de bewering van Westerse en Russische media, dat de oorlog in de opstandige Kaukasus-republiek Tsjetsjenië ten grondslag zou liggen aan het gijzeldrama. De Russische president is niet van plan een openbaar onderzoek te laten doen naar de terreurdaad: "Dat zal alleen maar leiden tot een politieke show."

Door Steven de Jong - Binnen één week tijd is Rusland getroffen door twee grote terreurdaden. 24 augustus crashte ten zuiden van Moskou een Toepalev-134. Aan boord waren 34 passagiers en 8 bemanningsleden. Op hetzelfde moment crashte in het zuiden van het land een Toepolev-154, dat 52 mensen vervoerde. Precies een week later bestormen Tsjetsjeense terroristen een schoolcomplex in Noord-Ossetië, een bijna-buurland van het afvallige Tsjetsjenië. Een republiek die al jaren voor onafhankelijkheid strijdt. In de school bevinden zich honderden kinderen, leraren en ouders. De terroristen eisen terugtrekking van de Russische troepen uit Tsjetsjenië en vrijlating van hun gevangen kameraden. Na de bloedige ontknoping van het gijzeldrama loopt het dodenaantal op tot meer dan vierhonderd. De woede over het onvermogen van de autoriteiten om orde te scheppen in de chaos is groot. Officiële vertegenwoordigers van de overheid worden uitgescholden en beschimpt. De kritiek concentreert zich nu op de Russische president Vladimir Poetin. De president sluit na het gijzelingsdrama iedere dialoog met de Tsjetsjeense separatistische rebellen uit. Dat heeft hij maandagavond gezegd op een persconferentie met buitenlandse journalisten, aldus de Britse krant The Guardian. Tegenover buitenlandse journalisten uitte hij zijn boosheid over het in verband brengen van zijn Tsjetsjenië-beleid met de gijzeling. Hij zei dat hij niet met kindermoordenaars wenst te praten en daagde het Westen uit Osama bin Laden in Brussel of het Witte Huis uit te nodigen.



Autoriteiten verloren regie tijdens gijzeling
Anders dan de bestorming van het Moskouse theater in oktober 2002, waar eveneens honderden mensen gegijzeld werden en de dood vonden, lijkt het erop dat de autoriteiten de regie bij het binnenstormen van de school in Beslan volledig kwijt waren. De bestorming was niet gepland door de autoriteiten, maar zou geprovoceerd zijn door gewapende burgermilities die zijn gaan schieten. Daarop opende een gijzelnemer het vuur op hulpverleners en zagen de commando’s zich genoodzaakt om de bestorming in te zetten, zo meldt de Russische krant Gazeta. Volgens de krant ontbraken ten onrechte de leiding van de veiligheidsdiensten van Noord-Ossetië en de hoogste bonzen van de Russische regering. Een Tsjetsjenië-analist zei dat de FSB (de Russische veiligheidsdienst) nog steeds volgens het Sovjet-systeem opereert.

De Süddeutsche Zeitung meldt dat Poetin ten tijde van het gijzeldrama bereid was de terroristen een vrijgeleide te geven. Dat heeft de woordvoerder van de Noord-Ossetische president Dzasochov tegen de krant gezegd. Volgens de zegsman werd onderhandelen echter onmogelijk door de chaotische bestorming van de school.

De zegsman stelt dat niet alle explosieven die de terroristen in het schoolgebouw hadden aangebracht zijn ontploft. "Anders had niemand het overleefd en waren ook nabijgelegen woningen de lucht in gegaan." Twee jaar geleden, toen in Moskou een soortgelijke situatie plaatsvond, gebruikten de commandotroepen gifgas om te voorkomen dat vrouwelijke gijzelnemers, die zich hadden omhangen met explosieven, hun bommen tot ontploffing konden brengen.

Achteraf bleek dat de inzet van gas, een uiterst schadelijke substantie gebaseerd op fentanyl, de doodsoorzaak was van het overlijden van zeker tweehonderd mensen. De internationale kritiek die daarop volgde heeft naar alle waarschijnlijkheid de autoriteiten weerhouden om het gewraakte middel weer in te zetten. Ook de aanwezigheid van vele kinderen kan een rol gespeeld hebben bij het niet inzetten van ‘verdovend’ gas. Door hun geringe lichaamsgewicht zouden zij eerder fatale dan verdovende gevolgen ondervinden, terwijl het juist de bedoeling is gijzelnemers tijdelijk uit te schakelen.

Veiligheidsmaatregelen op scholen en hervorming inlichtingendiensten
Russische autoriteiten hebben alle staatsscholen opgedragen de veiligheid aan te scherpen. Daartoe zijn richtlijnen verspreid. Dat heeft het ministerie van Onderwijs maandag meegedeeld. Het ministerie van Binnenlandse Zaken gaat docenten en leerlingen informatie verstrekken over hoe te handelen tijdens een terreuraanval. Een woordvoerder van het ministerie van Onderwijs zei evenwel dat dergelijke stappen nooit kunnen voorkomen wat in Beslan is gebeurd. President Poetin, die zaterdag een bezoek bracht aan Beslan, heeft radicale hervormingen van het veiligheidssysteem en inlichtingendiensten aangekondigd.

Poetin woedend over buitenlandse kritiek
Dit weekend was minister Bot het middelpunt van een diplomatieke rel. Bot had als voorzitter van de Europese Unie zijn twijfel uitgesproken over de manier van afwikkeling van de gijzeling door de Russische autoriteiten. “Schandalig” noemde de Russische minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov die reactie. “De hele wereld weet dat ons eerste doel was de kinderen te redden en dat er geen bestorming zou komen.” Moskou riep zelfs de Nederlandse ambassadeur op het matje. De bewindsman zelf vond dat hij niets verkeerds had gezegd. “Als je zo'n probleem hebt, is het misschien verstandig om met andere landen te overleggen”, lichtte hij zijn opmerking toe. “Er worden nu eenmaal vragen gesteld. Dus hebben wij het recht om die zaken aan de orde te stellen.” Hij benadrukte dat hij Moskou nooit om 'opheldering' had gevraagd, aldus persbureau Reuters.

Gisteren kwam Frankrijk met soortgelijke kritiek. De Franse regering vroeg Moskou om opening van zaken te geven over het gebeurde. Ook Tsjechië vroeg om een verklaring. Net als Bot kregen ook zij de wind van voeren. Poetin uitte zijn boosheid voor een groep buitenlandse journalisten. Hij zei dat hij niet met kindermoordenaars wenst te praten en daagde het Westen uit Osama bin Laden in Brussel of het Witte Huis uit te nodigen, zo meldt het NOS-journaal vandaag. De NAVO en Rusland komen vandaag in Brussel op ambassadeursniveau bijeen over Beslan. Secretaris-generaal De Hoop Scheffer heeft een spoedoverleg belegd.



Minister van Binnenlandse Zaken Noord-Ossetië biedt ontslag aan
Niet alle bewindslieden wuiven de kritiek van de hand. De minister van Binnenlandse Zaken van Noord-Ossetië heeft zondag zijn ontslag aangeboden. De minister, Kazbek Dzantijev, zei dat hij na wat er in Beslan is gebeurd niet het recht heeft om aan te blijven. Voor de Russische televisie werd gezegd dat het ontslag van de minister nog niet is geaccepteerd.

Ook de krant Izvestia trekt haar conclusies. Hoofdredacteur Raf Sjakirov van de Russische kwaliteitskrant heeft maandag ontslag moeten nemen, nadat de eigenaar van het dagblad had gezegd dat de verslaggeving van de krant over het gijzelingsdrama in Beslan “te emotioneel” was. Izvestia was echter ook de eerste krant die meldde dat het aantal gijzelaars veel hoger was dan de autoriteiten toegaven.

Gijzeling rakelt kritiek Russisch beleid in Tsjetsjenië op
Het lijkt erop dat de Russische stekeligheid wordt ingegeven door de huiver van de regering-Poetin voor kritiek in eigen land. Tot nog toe zijn de Russische media tamelijk mild geweest over Poetins aanpak van het Tsjetsjeense probleem. Maar na de jongste reeks aanslagen klinkt er steeds meer gemor. Sinds de aanslagen op het World Trade Center en het Pentagon van 2001 is de kritiek op de Russische aanpak van het Tsjetsjeense probleem vrijwel verstomd. Volgens Poetin is er geen verband tussen het Russische beleid in Tsjetsjenië en de gebeurtenissen in Beslan. "Denk je eens in dat mensen die kinderen in de rug schieten ergens op onze planeet aan de macht komen. Dan heb je geen vragen meer over ons beleid in Tsjetsjenië", aldus de president.

Die gewraakte vragen, waar Poetin op doelt, worden de laatste dagen tot zijn ongenoegen steeds meer gesteld. De president krijgt in de Russische media veel kritiek over zijn aanpak van het gijzeldrama dat eindigde in een ware slachting. De krant Kommersant vindt dat Poetin niet zijn verantwoordelijkheid neemt. Aan de gijzeling ligt volgens de krant de oorlog in de afvallige republiek Tsjetsjenië ten grondslag, en niet het internationaal terrorisme.

Dat lijkt ook elders de overheersende mening. Het liberale parlementslid Rizhkov liet weten dat de verantwoordelijkheid overduidelijk ligt bij Poetin, de veiligheidsdiensten en Binnenlandse Zaken. “Je kunt je niet verschuilen achter het thema van internationaal terrorisme. Frankrijk, Groot-Brittannië en de VS slagen er ook in om de problemen in eigen land op te lossen.” Poetin zei zaterdag op de Russische televisie dat “internationale terroristen een totale oorlog tegen Rusland hebben afgekondigd”. De Russen, zei hij, moeten zich mobiliseren tegen “het algemene gevaar van het terrorisme''. Hij kwalificeerde de gijzeling als een “aanval op de natie”. Poetin maakte duidelijk dat naar zijn mening de Tsjetsjeense moslims, met hulp van buitenlandse fundamentalisten, streven naar onafhankelijkheid om het hele zuiden van Rusland te ondermijnen.



Politieke oplossing
De president hield verder vol dat zijn land streeft naar een politieke oplossing voor Tsjetsjenië. Rusland zal volgens Poetin geleidelijk zijn troepen naar de barakken laten terugkeren en een minimaal noodzakelijk geacht aantal in de deelrepubliek laten blijven, "net zoals de VS doen in Californië en Texas". Dat het nog steeds oorlog is in Tsjetsjenië, vijf jaar nadat hij de eerste troepen had gestuurd, ontkende Poetin zo meldt het ANP. "Het is een smeulend conflict. Er zijn aanvallen geweest, maar niet zoals de grote van 1999."

Poetin wil geen openbaar onderzoek
De Russische president is niet van plan een openbaar onderzoek te laten doen naar het gijzeldrama, meldt RTL Nieuws vandaag. Wel wil hij een intern onderzoek instellen. Poetin zegt dat een openbaar onderzoek contraproductief zal werken omdat het zal leiden tot een “politieke show”. Maar hij zal zich niet verzetten tegen een eigen onderzoek van het parlement. Felle kritiek is er ook op de overheidscommunicatie. De autoriteiten hebben bewust lagere aantallen van gijzelaars doorgegeven. Russische media voelden zich tijdens het gijzeldrama belemmerd in de vrije nieuwsgaring.