Van onze redactie - vrijdag, 9 12 2005 07:00

Het programma OSOSS bestaat op 31 december drie jaar en komt daarmee ten einde. Tijd om de balans op te maken. Wat is er bereikt? Drie jaar geleden schetste Politiek-digitaal.nl in het dossier “Baas over eigen Bits” de aanleiding en de ambities. Kamerlid Kees Vendrik (GroenLinks) zag een ongezonde ICT markt die de overheid in een wurggreep hield. Gemeenten klaagden hierover en de VNG luidde de noodklok. In opdracht van BZK en EZ werd het programma OSOSS ingesteld met een klein budget, dat later een klein beetje werd verhoogd, om te informeren en stimuleren. Toenmalig programmamanger Mark Bressers was toen al voorzichtig en probeerde de verwachtingen te temperen met opmerkingen als “Open Source is geen Haarlemmerolie” en “ICT is en blijft een taai ongerief”.


Na drie jaar krijgt OSOSS een vervolg. Open source en open standaarden worden ondergebracht in twee nieuwe programma's. Het nieuwe, kleinere, open source programma gaat Open Source Onderdeel Software Strategie heten. De afkorting blijft OSOSS, dat spaart weer een nieuw logo en nieuwe kaartjes. De OVerheids Open Standaarden (OVOS) worden ondergebracht bij de gemeenschappelijke beheersorganisatie gbo.overheid.nl, een onderdeel van het Ministerie van Binnenlandse Zaken. Jan Willem Broekema volgt interim programmamanger Tom Kok op bij OSOSS. Het aantal mensen wordt teruggebracht tot vier. De opdracht blijft dezelfde: informeren.

En de winnaar is ...
OSOSS sloot zijn bestaan af met een symposium, waarop de prijs voor de “meest open overheidsorganisatie” werd uitgereikt. Dit werd de gemeente Den Haag. De gemeente Den Haag was al voor de oprichting van OSOSS bezig met de implementatie van open source software in het project Residentie.net, waarvoor Den Haag de prijs mede ontving, en is daarmee verder gegaan. Het was dan ook één van de eerste referentieprojecten van OSOSS. De case bij de gemeente Den Haag is zonder meer indrukwekkend en om vele redenen uniek. Het project is honderduizenden euro's en waarschijnlijk miljoenen goedkoper uitgevoerd met open source software – een inschatting die aannemelijk is omdat het project eerst met vrijwel identieke functionaliteit met gesloten software is uitgevoerd.

Tegelijkertijd is het ook tekenend dat Den Haag nog altijd een van de weinige grote voorbeelden is en volledig ontstaan vanuit lokaal initiatief. Het aantal open source projecten is nog altijd vrij klein in aantal, klein in omvang en heeft doorgaans een experimenteel karakter. Vanuit de gemeenten klonk dan ook irritatie door in de wandelgangen over het gebrek aan centrale regie, voorbeelden, oplossingen en diensten. “We zijn allemaal hetzelfde wiel aan het uitvinden. Ik vind het stuitend,” liet een ambtenaar weten van een gemeente die als referentieproject op de site van OSOSS staat. “Toch is dat precies waarvoor wij zijn,” laat de nieuwe OSOSS programmamanager Broekema weten, “we moeten geen dingen gaan voorschrijven.” In zijn toespraak over verleden en toekomst van OSOSS vertelt Broekema dat er veel bereikt is op het vlak van open standaarden, maar bij open source software duurt het duidelijk veel langer. Bij het onderzoek naar de totale gebruikskosten van open source software (TCO) is duidelijk geworden dat dit heel moeilijk in een model te vatten is. Ook de bij de afstemming met anderen zijn de eerste steentjes gelegd, maar van echte afstemming en samenwerking, zeker internationaal, is nog geen sprake. Opvallend is dat de argumenten van Vendrik – het breken van de monopolies en de onafhankelijkheid van overheidsorganisaties herwinnen – nauwelijks aan bod komen.

Met de open standaarden gaat het beter
Met de open standaarden gaat het duidelijk beter. Open standaarden zijn de “driving force” zegt Broekema, zonder dat direct duidelijk wordt waarachter dan precies. De grote uitvoeringsorganisaties, waaronder de Belastingdienst, hebben dan ook flinke passen gezet op dat vlak. De Belastingdienst stelde al eerder een beheersorganisatie in voor zelfontwikkelde standaarden. De open standaarden worden straks ondergebracht bij de gemeenschappelijke beheersorganisatie, waaronder meer centrale diensten vallen, zoals de DigiD. Het bestaan van deze centrale diensten is evenwel vrijwel volledig te danken aan initiatief van onderop. De DigiD is een van de eerste projecten dat is ontstaan vanuit onvrede over het gebrek aan centrale regie en initiatief. Na jaren wachten op een landelijke authenticatiedienst namen de grote uitvoeringsorganisaties zelf maar het initiatief.

Nieuwe bestuurslagen
Dit fenomeen van gezamenlijke initiatieven van lagere overheden creëert momenteel een veelheid van nieuwe semi-bestuurslagen. Naast de samenwerkende uitvoeringsorganisaties, die het initiatief namen voor een reeks van diensten als DigiD en RINIS, organiseren ook andere overheden zich in nieuwe samenwerkingsverbanden om de kosten van de ICT-uitvoering te kunnen dekken, meest recent 25 Groningse gemeenten. Pas in het laatste stadium worden dergelijke diensten centraal aangeboden. Het mag ook zonder meer opvallen genoemd worden dat de provincies hier geen rol op zich nemen of de VNG, vooral voor de kleinere gemeenten.

Grote opkomst
De opkomst was er evenwel niet minder om, de behoefte is duidelijk groot. Meer dan 400 mensen waren aanwezig op het symposium, veel mensen uit de ICT-sector, veel uitvoerders bij gemeenten, maar buitengewoon weinig bestuurders. Het OSOSS symposium was duidelijk meer besteed aan uitvoerders van vooral de lagere overheden met een smalle beurs op zoek naar het wiel. OSOSS zal nog makkelijk twee jaar in een behoefte kunnen voorzien als kennismakelaar.