Van onze redactie - dinsdag, 31 5 2005 07:00

Het leek zo makkelijk. Precies daarom kon er wel een referendum over gehouden worden. Maar met de weerzin om campagne te gaan voeren, dreigementen, leugens, de neerbuigende houding ten opzichte van de kiezer en de eigen impopulariteit vermorzelde het kabinet de meerderheid voor de grondwet die bestond voor de campagne. Toch is het referendum ook een groot succes in termen van meningsvorming en debat.

Kort voor de campagne schreef iemand uit het Europees Parlement me nog: "Hoe kun je hier nu tegen zijn?" In de ogen van veel mensen die betrokken zijn bij het proces van Europese integratie was het onvoorstelbaar wat je nu tegen de voorgestelde grondwet kon hebben. Het was toch uitsluitend een stap vooruit? "Wat heeft Turkije daar nu mee te maken?" Het hele idee dat dat een rol zou spelen in de campagne. Het leek allemaal zo onwaarschijnlijk.

Waarschijnlijk had deze beperkte blik nog niet hoeven betekenen dat Nederland tegen zou gaan stemmen. In eerste instantie voerde alleen het nee-kamp campagne. Het nee-kamp bestond vooral uit de meer extreme politieke groeperingen, SP en Groep Wilders voorop. Verschillende campagnes, vooral die van de SP, kwamen goed voorbereid over. Er was ook succes, maar nog niet veel. Het bleven vooral groepen met een heel eigen signatuur.

De omslag begint eigenlijk met de campagne van het ja-kamp en het gebrek aan motivatie van Bot en Balkenende. Toen Nicolaï eindelijk begon was hij wekenlang alleen op tv en in de krant. Dat was misschien het opvallendst. Een eenzame minister die streed tegen gepassioneerde tegenstanders.

Als de campagne van de regering dan eindelijk begint begint die met veel negativiteit. Met een neerbuigende opmerkingen over de kiezer. De democraat Brinkhorst had gewenst dat er geen referendum over werd gehouden, want de kiezer was er ook te dom voor. De kiezer moest bij twijfel maar niet gaan stemmen meende Bot en zo ging het maar verder. Naast neerbuigendheid kwamen de dreigementen, "oorlog!" zei Donner, "het licht gaat uit!" zei Brinkhorst. En dat terwijl de tegenpartij de kiezer, en de gesprekspartners, veel serieuzer nam.

Het is zeer de vraag of ontkennen dat Nederland in absolute termen aan macht verliest niet averechts heeft gewerkt. Juist daarmee werd het nee-kamp een argument in hand gespeeld. Het erkennen van het opheffen van bepaald veto-recht had ook gebruikt kunnen worden om te betogen dat hier bureaucratie en stroperigheid wordt voorkomen. Het lijkt erop dat de regering met de ja-campagne vooral de weerzin heeft gevoed. Ook in Frankrijk blijkt 'algemeen ongenoegen' een van de belangrijkste motieven voor het 'non' geweest te zijn. Pas op de derde plaats komt een argument dat 'met Europa te maken heeft,' volgens de tegenstanders dan.

Want wanneer heeft het iets met Europa te maken? De huidige regering heeft Europa in de afgelopen jaren zeer opportunistisch gebruikt. Brinkhorst negeerde vorig jaar het Parlement bij de Europese octrooi-richtlijn en complimenteerde de volksvertegenwoordiging een kwartier lang spottend met de haar kennis van de Europese democratie. Van Geel beklaagt zich over de Europese milieurichtlijnen. De CDA-fractie stemde tegen toetreding van Turkije, wetende dat daar een meerderheid voor was en wetende dat dit geregeld was door de CDA'er Eurlings in het Europees Parlement en de CDA'ers Bot en Balkenende in de regering. Als je Europa misbruikt om electoraal gewin of om zelf geen verantwoording te hoeven afleggen als minister - "Sorry, ik kan er niks aan doen, het komt uit Europa" - dan is het natuurlijk lastig om daarna zegeningen te verkopen. Pas de laatste dagen voor het referendum, nu de strijd voor het ja-kamp al gestreden lijkt, verdwijnt het dedain en wordt de toon enigszins gematigd.

In termen van discussie en meningsvorming is het referendum een groot succes. De aandacht voor Europa is - in vergelijking met de Europese verkiezingen bijvoorbeeld - veel groter dan ooit te voren. In enquêtes halveert het aantal mensen dat 'weet niet' antwoordt royaal. Misschien zijn ze wel nu wel in staat om een positieve visie op Europa te begrijpen. Misschien eens proberen?