- print dit artikel
Van onze redactie - woensdag, 21 7 2004 17:00

De weerstand voor toetreding van Turkije tot de Europese Unie dient zich niet te richten tegen religies, maar tegen mensen en groepen die hun godsdienst misbruiken om met geweld hun zin door te drijven, meent premier Balkenende. Hij zei dat vandaag in het Europees Parlement te Straatsburg als nieuwe voorzitter van de Europese Unie.

Door Steven de Jong - Anderhalve week geleden drukte de premier, in eigen land, de Nederlanders nog op het hart om extra alert te zijn op mogelijke terreurdaden. Daarop volgde veel kritiek. Het afgekondigde terreuralarm zou paniekzaaierij zijn en de minister van Justitie Remkes zou de politiekorpsen slecht geïnformeerd hebben. Toch lijkt de premier vandaag een gevoelig en belangrijk punt aangestipt te hebben, dat zowel in burgerlijke als in politieke kringen voor veel beroering zorgt.

‘Verzwegen argument’
Formeel richten de toetredingscriteria zich op naleving van mensenrechten, democratische rechtsorde en het functioneren van de nationale markteconomie. Maar informeel speelt wat Hans van Mierlo als minister van Buitenlandse Zaken in 1997 het "verzwegen argument" noemde: Turkije zou als moslimland in de EU niet welkom zijn.

Angst voor moslims
De angst voor moslims onder Europese burgers is sinds de aanslagen aanzienlijk vergroot. In Nederland deed het NIPO dit jaar enquête: één op de drie Nederlanders is negatief over moslims, één op de zes voelt zich zelfs bedreigd.

Politieke beroering
Op Europees politiek niveau speelt 'het verzwegen argument' ook mee, al is het inzetten van anti-islam argumenten 'not done'. Vlaams Blok-europarlementariër Claeys: "Voor ons is duidelijk dat Turkije gisteren, vandaag en morgen en ook in december niet voldoet aan de criteria. Ik hoop dat Balkenende Turkije scherp beoordeelt op de criteria en niet op de vooruitgang van de laatste maanden".

Ook bij de Franse president Chirac en de Duitse christen-democraten heersen grote aarzelingen. De christen-democraat en voormalig bondskanselier Helmut Kohl heeft zich in het verleden radicaal verzet tegen toetreding van Turkije. "Europa houdt op waar de gotische kathedralen eindigen", zei hij tijdens een besloten bijeenkomst van christen-democratische regeringsleiders in 1997. De huidige fractievoorzitter van de christen-democraten Poettering stelt zich nu gematigder op. Hij wil dat Balkenende alternatieven bedenkt voor het lidmaatschap van Turkije en denkt aan een 'geprivilegieerd partnerschap'.

Aangenaam verrast
De Groene fractie was aangenaam verrast door de opstelling van Balkenende. Fractieleider Frassoni: "Dat is belangrijk te horen van een christen-democraat als Balkenende. Hopelijk kan hij wat zendingswerk verrichten bij partijgenoten in andere landen".

Aan het lijntje
Europa houdt Turkije al meer dan 40 jaar aan het lijntje. In 1963 sloot het land een associatieverdrag met de voorloper van de Europese Unie (EU), de Europese Economische Gemeenschap (EEG), en kreeg het land uitzicht op een volwaardig lidmaatschap. Wanneer Turkije voldoet aan de grondbeginselen van het Verdrag van Rome (1957), wordt de mogelijkheid van een toetreding onderzocht, vermeldt het associatieverdrag. Het zou tot 1987 duren voordat Turkije een officiële aanvraag deed. In 1990 antwoordde de Unie dat gezien de val van het communisme op dat ogenblik niet aan nieuwe onderhandelingen over het lidmaatschap begonnen kon worden. Uiteindelijk werd Turkije pas in 1999 officieel kandidaat-lid van de EU.

In december 2004 wordt de knoop doorgehakt. Dan moet de EU beslissen of Turkije officieel mag toetreden. Er zal geen referendum worden gehouden. Wel zal in die periode een referendum over de Grondwet plaatshebben.

Zendingswerk
Het is de vraag of de oproep van Balkenende gehoor vindt in het parlement. Hij zal, in de woorden van Groene fractieleider Frassoni, nog veel 'zendingswerk' als voorzitter moeten verrichten. De premier erkende dat de beslissing over Turkije velen beroert. Als tijdelijk voorzitter van de Europese Unie wil Nederland een "goed gefundeerd besluit mogelijk maken, dat door allen wordt onderschreven".