Merkloze medicijnen hebben het niveau van de gezondheidsvoorzieningen
in Afrika flink verbeterd. Deze medicijnen zijn vrij van royalties en
dus aanzienlijk goedkoper. Ook is het recept vrij beschikbaar zodat het
in eigen land geproduceerd en verbeterd kan worden. Is open source
software zo'n zelfde kans? Meer dan 100 mensen werkten mee aan een
onderzoek in Uganda, Tanzania en Burkina Faso om te ontdekken waar,
waarom en hoe open source software wordt gebruikt welke problemen
daarmee zijn en welke kansen het biedt.
Open source software is software die vrijelijk gekopieerd en gebruikt
mag worden. De broncode van deze software is vrij beschikbaar
zodat iedereen met verstand van zaken de functionaliteit kan aanpassen.
Vele overheden wereldwijd en ook in Afrika zien steeds meer in open
source software en grote bedrijven als IBM, SUN, Novell en Oracle
ondersteunen het. Er lijkt een momentum, maar wat zijn de voor- en
nadelen eigenlijk?
Voordelen en risico's
Is open source een kans voor Afrika? Zoals bij elke keuze voor
technologie, zijn er risico's en kansen die beide in ogenschouw genomen
moeten worden om een gefundeerde beslissing te kunnen nemen. In het
algemeen zijn duidelijke voordelen gelegen in het feit dat de software
kosteloos verkregen kan worden en de organisatie voorkomt afhankelijk
te worden van een enkele leverancier. Ook kan de software worden
aangepast aan de behoeften van de gebruiker en de locale behoeften,
zoals de eigen taal. De werking van open source software kan bestudeerd
worden door technische gebruikers die zo de mogelijkheid hebben zich te
bekwamen in overdraagbare ict vaardigheden. De wereldwijde community
biedt kansen voor noord-zuid samenwerking en zuid-zuid samenwerking via
een nieuwe weg.
Anderzijds is ook duidelijk dat er minder getraind personeel
beschikbaar is voor implementatie en beheer. Dit kan de kosten
verhogen. De meeste trainingen zijn gericht op de veelgebruikte
commerciële pakketten zoals van Microsoft. Ook is op grote schaal van
softwarepakketten wisselen een moeilijke en kostbare operatie, vooral
als er gebrek aan ervaring is. En tenslotte is commerciële niet altijd
compatible met open source software, wat het uitwisselen van bestanden
soms moeilijk kan maken voor de individuele gebruiker.
Drempels
In Uganda, Tanzania en Burkina Faso wordt – net als in Nederland – open
source software minder gebruikt dan illegale commerciële software, en
ook minder dan legale commerciële software. Het gebruik beperkt zich
vaak tot het 'back-office', zoals email- en webservers, hoewel open
source content management systemen steeds vaker worden gebruikt. Er
zijn een aantal systematische obstakels die een breed gebruik in Afrika
in de weg staan.
In tegenstelling tot Nederland is beschikbaarheid een flinke drempel.
Hoewel de software vrij beschikbaar is op internet, maken de hoge
kosten van internet en de onbetrouwbare verbindingen het toch moeilijk
en duur. Een tweede probleem is de beperkte beschikbaarheid van
geschoold en vooral gecertificeerd personeel. Er zijn weinig
certificatieprogramma's voor computer- en netwerksupport gericht op
open source software. Informatie over het migreren van gesloten
software naar open source software in het algemeen is al lastig te
vinden, maar informatie die de Afrikaanse context in ogenschouw neemt
nog minder gemakkelijk. Dit maakt wederom het belang duidelijk van
hulpmiddelen voor de besluitvorming. Hulpmiddelen die gericht zijn op
de behoeften van Afrikaanse organisaties.
Een andere drempel bleek de organisatiecultuur. Met name in Burkina
Fase bleken grote en hiërarchische organisaties huiverig voor open
source software vanwege de risicomijdende organisatiecultuur. Iets wat
we ook buiten Afrika wel zien.
Tenslotte bleek het idee dat Linux de enige echte open source
toepassing is – en dat dit type software minder gebruiksvriendelijk is
– wijdverbreid. Deze laatste bevinding wijst op de behoefte aan
stratigische en technische informatie gericht op de Afrikaanse
situatie. Op basis van het onderzoek kunnen prioriteiten gesteld worden
als het informeren over de volle range van beschikbare toepassingen,
het overbrengen van de boodschap dat open source toepassingen steeds
gebruikersvriendelijker en gemakkelijk te installeren zijn en het
voorzien van besluitvormers van besluitvormingsmodellen, case-studies
en migratiemodellen gericht op de Afrikaanse context.
Veranderende omgeving
Een belangrijke nieuwe ontwikkeling is de erkenning van de kansen die
open source software kan bieden voor de locale economie. Nationale en
locale overheden als Groot Brittanië en Zuid-Afrika zien open source
niet primair als een kostenbesparing, maar als stimulans voor een
autonome ICT sector en de locale ontwikkeling van ICT vaardigheden.
Sleutel in deze strategie is een aanbestedingsbeleid waarin open source
software de voorkeur krijgt voor scholen, publieke diensten,
ziekenhuizen en dergelijke. In Zuid-Afrika krijgt open source software
de voorkeur als gesloten en open software even geschikt worden bevonden
vanwege 'de grotere return on investment'. Met open source software wil
Zuid-Afrika de kennis en capaciteit in eigen land opbouwen om het volle
potentieel te benutten in termen van kostenbesparingen in de publieke
sector en de spinn-off voor de nationale economie.
Total costs of ownership (TCO)
Organisaties die open source overwegen moeten de totale kosten over de
gehele levensduur van software in beeld trachten te krijgen. Hoewel
open source software vrij verkrijgbaar is, kan de vraag of open source
software daadwerkelijk goedkoper is alleen beantwoord worden als zowel
de directe als de indirecte kosten in ogenschouw worden genomen.
Hierbij horen dus ook de kosten van het trainen van personeel en het
beheer van de software. In Afrika liggen de personeelskosten beduidend
lager dan in Noord-Europa en Amerika. In het noorden bestaat twijfel
over de vraag of open source software gebruiken wel daadwerkelijk
goedkoper is. Dit vooral vanwege de kosten van training van het
personeel en het gebrek aan beschikbaarheid van mensen voor beheer.
Deze twijfel hoeft voor Afrika niet te bestaan.
Conclusie
Het is voor managers in Afrikaanse organisaties de moeite waard om open
source als optie te overwegen. Een beslissing moet gebaseerd zijn op
een grondige kennis van de aanwezige mogelijkheden, de omgeving en de
locale capaciteit een dergelijk systeem te ondersteunen. Werken aan het
bewustzijn van de verschillende opties en het faciliteren van het
besluitvormingsproces kunnen organisaties helpen bij het nemen van een
geïnformeerde beslissing.
