'We willen onze soevereiniteit terug. We willen
beter vertegenwoordigd worden. We willen beter bestuurd worden.' Guido
Enthoven, Jurgen van der Heijden en Jan Schrijver richten het woord tot
de volksvertegenwoordigers en bestuurders van Nederland. Ze doen zes
concrete voorstellen voor democratische vernieuwing. Hieronder volgt
deel 1, de analyse. 'Hoe komt het toch dat we vooral een beeld hebben
van ritselen, rechtpraten, risicomijden en regeldrift?'
'Wanneer de instanties door een slecht bestuur hun recht en hun macht
verbeuren, dan keert de hoogste macht bij de gemeenschap terug, en het
volk heeft het recht soeverein te handelen en de wetgevende macht zelf
uit te oefenen of een nieuwe regeringsvorm op te richten, en de hoogste
macht - die het volledig en onbeperkt bezit - in nieuwe handen te
leggen, geheel zoals het volk wil.' (John Locke, 1690)
Dames, heren, volksvertegenwoordigers, bestuurders,
Een
enkel woord vooraf om de verhoudingen helder te krijgen. Wíj zijn
soeverein en júllie mogen ons vertegenwoordigen en besturen. Dát is de
volgorde. De volgorde is dus niet: jullie besturen ons en wij mogen
eens in de vier jaar kiezen; dat is jullie invulling geweest van
democratie. Laten we er niet omheen draaien: We willen onze
soevereiniteit terug, we willen beter vertegenwoordigd worden en we
willen beter bestuurd worden.
Er is al zo veel over
geschreven over toenemende onvrede en desinteresse bij kiezers, over
teruglopende ledenaantallen politieke partijen, lagere opkomsten bij
verkiezingen, ondoorzichtigheid van politieke besluitvorming, monisme
en coalitiepolitiek, verplaatsing van de politiek, marginalisering van
de Tweede Kamer, overbodigheid van de Eerste Kamer, gesloten,
zelfgenoegzame cultuur, partijbenoemingen, verkokering.
Er
zijn politici als Bolkestein die de lage opkomst bij verkiezingen zien
als een signaal van tevredenheid bij de kiezers. 'Keep on dreaming',
Frits, in de oude stadswijken zijn ze zeker het meest tevreden. Er
staat nogal wat op het spel, al willen weinigen dat zo zien. Het is
niet onwaarschijnlijk dat het aantal zwevende kiezers in 2006 richting
50 % gaat. Net als in de eerste helft van de 20e eeuw kan uiteindelijk
weer de democratie kind van de rekening worden. Dat komt door
gemakzucht en omdat velen hun belangen aan het bestaande hebben
verbonden.
Wat
is het soeverein volk anno 2002 gegeven? In onze parlementaire
democratie controleren we maximaal eens in de vier jaar onze
volksvertegenwoordigers én al het beleid van de afgelopen jaren én
tegelijkertijd kiezen we onze volksvertegenwoordigers én stemmen voor
al het voorgestane beleid van de komende vier jaar. Een wel zeer ruwe
invulling van onze volkssoevereiniteit. Hoeveel meer hebben we daarmee
nou eigenlijk te zeggen gekregen over het beleid dat ons aangaat, over
ingrijpende plannen en maatregelen?
Eén van de grootste verworvenheden van de Verlichting is de
representatieve democratie. Twee eeuwen terug was de gekozen
volksvertegenwoordiging een mijlpaal in de democratische ontwikkeling.
Maar onze huidige representatieve democratie is niet meer dan een
historisch gegroeide vorm. Zo is het niet altijd geweest en zo zal het
niet altijd zijn.
Steeds meer klinkt het verwijt van een in zichzelf
gekeerde oligarchie van vertegenwoordigers en bestuurders. Wat kan dat
'representeren' in deze tijd nog inhouden? Ook een
volksvertegenwoordiging moet 'ruimte, richting, resultaat en
rekenschap' bieden (Schnabel). Hoe komt het toch dat we vooral een
beeld hebben van ritselen, rechtpraten, risicomijden en regeldrift? Een
volksvertegenwoordiging welke niet bereid is periodiek haar wijze van
representatie te herzien, is helemaal geen volksvertegenwoordiging.
Bij complexe en samenhangende problemen is een oplossing vanuit
verkokerde organisaties een farce. Nederland is een archipel van langs
elkaar werkende departementen, diensten en organisaties. Tegenwichten
ontbreken. Soms ontploft de boel, zoals in Enschede. Er is nog zoveel
verdriet binnen organisaties, zoveel bureaupolitiek, zoveel langs
elkaar heen werken, zoveel competentiestrijd.
'Wie mocht ontdekken - wat vrijwel onmogelijk is - hoe
beleid wordt gemaakt, die zal zijn verdere leven moeten slijten met een
fundamenteel gevoel van onveiligheid.' (Harry Mulisch, 'De ontdekking
van de hemel').
Vaak vlucht het bestuur in obligate nota's en rapporten, terwijl
uitvoering van eerder genomen besluiten meer op zijn plaats zou zijn.
Vlucht het in uniforme regels en regeltjes, terwijl maatwerk en
experimenten meer op zijn plaats zou zijn. Leidt polderoverleg en
achterkamertjespolitiek tot wangedrochten en teleurstelling terwijl
deze tijd schreeuwt om intelligente processen en oplossingen. Lees verder!
