“Onvrede over de overheid en de politiek is aan de orde van de dag. Het afgelopen jaar is het nationale onbehagen gemobiliseerd, maar er is nauwelijks een begin gemaakt met het wegnemen van de oorzaken daarvan,” schreef Arthur Docters van Leeuwen in december 2002 op Politiek-digitaal.nl. Kort daarna, in februari 2003, stelde hij samen met Wim Deetman, Ivo Opstelten, Marco Pastors en Roel in 't Veld als zelfbenoemde staatscommissie 'Belgendoenhetbeter.nl' de vernieuwingsagenda Een kwestie van uitvoering op. Nu, een jaar later, maken we een tussenbalans op met de publicatie Hollandse Helden over de vernieuwers-uitvoerders in het openbaar bestuur.
Al voor de opkomst van Fortuyn waren door verschillende staatscommissies adviezen uitgebracht over het verbeteren van het functioneren van de overheid. Het gebruik van ICT en het gezamenlijk inzetten van ICT om de effectiviteit van het beleid te vergroten, speelde in deze adviezen een belangrijke rol. De adviezen verdwenen in de bureaulade. Na de opkomst van – en de moord op – Fortuyn werd de urgentie breed gedeeld, maar op een daadkrachtige aanpak van de oorzaken was nog niet direct zicht.
Deze oorzaken lagen volgens de zelfbenoemde staatscommissie vooral in het praktisch presteren van de overheid en veel minder in het veelbesproken democratisch functioneren van de overheid. Aan de hand van een aantal voorbeelden uit het buitenland werd gedemonstreerd dat de uitvoering verbeterd kan worden. Daarbij ging het niet om ander beleid, maar vooral om betere sturing en een effectiever instrumentarium. Zo werd in het rapport 'Een Kwestie van Uitvoering' de onvolledigheid van de Nederlandse gemeentelijke basisregistratie (GBA) tegenover de Belgische centrale regie van de informatievoorziening gezet. De Nederlandse gezondheidszorg met vele niet met elkaar communicerende informatiesystemen werd geconfronteerd met de Deense open source infrastructuur.
Politiek-digitaal.nl berichtte het afgelopen jaar veelvuldig over het ICT instrumentarium en met name over hoe open standaarden en open source kunnen bijdragen aan de effectiviteit van het overheidsbeleid. In het onderliggende dossier is aandacht voor de mensen in het openbaar bestuur en hoe zij samenwerken om tot betere prestaties te komen. De nadruk ligt daarbij op de samenwerking tussen organisaties die van elkaar afhankelijk zijn om het maatschappelijk gewenste resultaat op te leveren.
Er zijn helden in het Nederlandse openbaar bestuur. Het is dan ook tijd om Nederlandse voorbeelden te presenteren. In de zorg, in de sociale zekerheid, in de criminaliteits- en de fraudebestrijding lopen in Nederland uitvoerders rond die innovaties hebben gerealiseerd die er toe doen. Tussen de voorbeelden zijn overeenkomsten.
In alle gevallen is de gezamenlijke toepassing van ICT onontbeerlijk. Met eigen standaarden en eigen software wordt samenwerking uitgesloten. Samenwerking maakt ook vaak duidelijk dat de institutionele ordening niet optimaal is. Het bewaken van de autonomie of het eigenbelang kunnen een commitment aan het maatschappelijk belang flink in de weg staan. De helden hebben dan ook zonder uitzondering de ruimte gekregen om zich te committeren aan het maatschappelijk resultaat ook als de prestatie niet geheel aan de eigen organisatie kan worden toegeschreven. Als samenwerking geaccepteerd wordt, blijken financiële of juridische belemmeringen vaak schijn. In alle gevallen stond ook de uitvoeringspraktijk centraal. En zijn de werkprocessen vanuit het probleem opnieuw ingericht.
Uit de voorbeelden blijkt dat er veel bereikt kan worden, maar de voorbeelden zijn schaars. Met respect voor de expertise op de werkvloer, met politieke dekking en de durf om ook soms fouten te maken zullen meer voorbeelden ontstaan. En zullen deze voorbeelden een standaard worden.
