Via internet je visvergunning aanvragen is
prachtig. Elektronisch stemmen op afstand is wat moeilijker. Daar
moeten we nog even op wachten. Informatie over partijen en kandidaten
is al wel digitaal beschikbaar. Maar valt er ook echte democratische
vernieuwing te verwachten van de nieuwe media? Of moeten we ons hoeden
voor het tegendeel? 'Probeert u eens drie verschillende stemwijzers in
te vullen en zelf consistent te zijn: de kans is erg groot dat u drie
verschillende stemadviezen krijgt.'
De roep om democratische vernieuwing is al zo oud als de democratie
zelf; mensen moeten meer te zeggen krijgen en er moet beter naar ze
geluisterd worden. De vraag is altijd: hoe? Onlangs ontbrandde daarover
in NRC Handelsblad en op Politiek-digitaal een levendige discussie. In
een heus manifest (Enthoven c.s.) werden voorstellen gepresenteerd die
onder andere de soevereiniteit van de burger en het functioneren van de
volksvertegenwoordiging moeten bevorderen. 'Participatie op maat' en
'het parlement als voorganger in de democratie' zijn twee voorbeelden
daarvan. De rode draad door het stuk was een roep om openheid.
De reacties logen er niet om: de socioloog Anton Zijderveld hield op
Politiek-digitaal een betoog dat de democratie juist floreert als nooit
tevoren, zowel in de samenleving als in het parlementaire bestel. 'Kijk
naar de drukbezochte debatcentra en de democratische opkomst van Pim
Fortuyn'. Bestuurskundige In 't Veld reageerde in NRC Handelsblad met
een onderbouwd voorstel om de algemene volksvertegenwoordiging helemaal
af te schaffen. 'De nobele representant is overbodig in een tijd waarin
burgers mondiger zijn en beleid op andere manieren tot stand komt'.
Jeltje van Nieuwenhoven, voorzitter van de Tweede Kamer, sprak er
schande van. Burgemeester Deetman van Den Haag en bestuurskundige
Rosenthal stelden vervolgens dat het parlement juist versterking
behoeft, o.a. 'ondersteund door ICT' (NRC Handelsblad).
Je ziet het steeds vaker: als men er institutioneel niet uitkomt wordt
ICT als tovermiddel gepresenteerd dat alle benodigde communicatie
vanzelf tot stand brengt. Rondom ICT in het algemeen en internet in het
bijzonder hangt een sfeer van machtsvrije, transparante communicatie.
Onzin! Internet biedt juist alle gelegenheid om de werkelijkheid te
vertekenen en te vervalsen. Bijvoorbeeld door het opzetten van een
fake-site (zoals de door anti-globalisten nagemaakte site van de WTO)
of door diefstal van iemands identiteit (je voordoen als iemand anders
die echt bestaat). Email-bombardementen en het hacken van websites zijn
vormen van virtuele geweldpleging, waardoor kleine groepen grote
invloed kunnen krijgen.
Ook leeft het idee dat als mensen zelf - interactief - informatie
kunnen opvragen, zij minder in een richting of een keurslijf worden
gedwongen. Een illusie! Nieuwe media worden net als oude media door
mensen gemaakt en geprogrammeerd. Er zijn op dit moment minstens acht
verschillende stemwijzers in omloop op het web. Probeert u eens drie
verschillende stemwijzers in te vullen en zelf consistent te zijn: de
kans is erg groot dat u drie verschillende stemadviezen krijgt.
Daarnaast versterken de nieuwe media de negatieve effecten van wat wel
de 'televisiedemocratie' wordt genoemd: door de mogelijkheid 24 uur per
dag te publiceren gaan journalisten nóg naarstiger op zoek naar
primeurs en moeten politici zich nóg voorzichtiger en onduidelijker
uitlaten. Zelf krijgen politici er overigens ook weer allerlei
instrumenten bij om de populariteit van hun partij of van hun
standpunten te meten. Het zal door real-time opiniepeilingen en
perceptie-analyses voor een lijsttrekker al snel mogelijk zijn om nog
tijdens een speech een zwenk naar links of rechts te maken.
Dit betekent overigens niet dat er geen toekomst is voor de
internetdemocratie. Het betekent wel dat er een democratische alertheid
nodig is om digitale luchtbellen en machinaties door te prikken.
Zelfkritiek is in de traditionele media al een hoogst zeldzaam goed.
Laten we zorgen dat we bij de nieuwe media net zo veel prioriteit geven
aan double-checks als aan double-clicks.
