“Argumenten voor toetreding tot de Europese Unie zijn van economische of strategische aard, maar bekijk je het vanuit cultuur-religieus perspectief, dan zeg ik: Turkije hoort er absoluut niet bij!” Dat zegt professor Herman von der Dunk, emeritus hoogleraar Europese cultuurgeschiedenis. “Europa heeft zich in contrast ontwikkeld ten opzichte van Turkije.” De veroveringen van Turkije zouden de modernisering in de islam geblokkeerd hebben.
Von der Dunk deed zijn uitspraken gisteren in een lezing op Saxion Hogeschool IJselland te Deventer, waarin hij zijn visie gaf op de historische ontwikkeling van het westerse gedachtegoed. De actuele problematiek met moslimmigranten in West-Europa heeft zijn oorsprong in de middeleeuwen, meent de professor. De kolonisatiedrang van de Turken en tegelijkertijd het tanende gezag van christelijke kerkvaders, leidden er volgens hem toe dat – vanaf het jaar 1200 na Chr. - het christelijke Europa moderniseerde en de ontwikkelingen in de islam stil kwamen te staan.
Foto: Prof. dr. Herman von der Dunk, Emeritus hoogleraar Europese cultuurgeschiedenis
Voorsprong
“In de vroege middeleeuwen stond de islamitische wereld op een veel hoger denkpeil dan het christelijke westen. Grote Arabische denkers hebben ons destijds bekend gemaakt met de klassieken”, legt Von der Dunk uit. Aristoteles (384 v. Chr. - 322 v. Chr.), geeft hij als voorbeeld; de filosoof die de logica en methodologie invoerde als manier om wetenschap en filosofie te bedrijven en nu geldt als ėėn van de invloedrijkste denkers in de westerse traditie. Rond het jaar 1200, zo meent Von der Dunk, wees alles erop dat de grote doorbraak zou komen in de islamitische wereld.
Inhaalslag
Dat die doorbraak, die modernisering, binnen de Islam is uitgebleven, wijt hij aan de “degeneratie van het kerkelijke gezag in Europa” en de veroveringen van de Turken. De laatste zouden de Arabische wereld in een greep hebben gehouden, waardoor de vernieuwingen binnen de Islam stagneerden en in het christelijke westen de Reformatie - aangewakkerd door kerkhervormer Luther (1483-1546) – voet aan de grond kon krijgen. Een beweging die later zou uitmonden in de Verlichting (1650 – eind 18e eeuw), waarvan het principe is dat de waarheid gevonden kan worden met behulp van de rede en het verstand, in plaats van wat kerkelijke autoriteiten verkondigden.
Het machtsmisbruik en het wilde leven van kerkvaders zijn volgens Von der Dunk een voedingsbodem geweest voor een snelle modernisering in het christelijke westen, dat tot dan toe ver achterliep op de islamitische wereld. “De Turken hebben daar ongewild aan bijgedragen, omdat zij de Arabische wereld in een houtgreep hielden”, aldus Von der Dunk.
Contrast
Gegeven deze ontwikkelingen, zo analyseert de professor, is Turkije “de peetvader van Europa”. Maar, zo verzekert Von der Dunk, dat betekent niet dat Turkije bij Europa ‘hoort’. Een zaak die al decennia speelt in het publieke debat over de toetreding van het land tot de Europese Unie. “Argumenten voor toetreding zijn van economische of strategische aard, maar bekijk je het vanuit cultuur-religieus perspectief, dan zeg ik: Turkije hoort er absoluut niet bij!”, aldus Von der Dunk. “Europa heeft zich in contrast ontwikkeld ten opzichte van Turkije.”
Uitdaging
Dat is precies de tegenstelling waar we ons nu in het integratiedebat mee geconfronteerd zien, meent de emeritus hoogleraar. “Deze discussie staat daarmee in het teken van de uitdagingen van de islam. Wie zijn wij, wat is onze identiteit? Al twintig jaar zijn we daar naar aan het zoeken.” Voorheen hadden we niet zoveel problemen met immigratie, zegt Von der Dunk. “Nederland heeft een lange geschiedenis als het gaat om immigratie. Traditioneel zijn we een vluchthaven. Vanaf de zestiende eeuw kwamen er telkens groepjes vreemdelingen ons land binnen, wat betrekkelijk probleemloos ging.”
Migrantenstromen
Maar die migratiestromen zijn niet te vergelijken met de instroom van moslims in de afgelopen decennia, verzekert hij. “Vroeger kwamen de vluchtelingen uit sociaal hogere lagen, zoals de Antwerpse kooplui die geld en ervaring brachten. Er wordt wel eens beweerd dat we de gouden eeuw aan hen te danken hebben. Maar ook de Joden uit Spanje en Portugal waren altijd mensen die iets meebrachten. Pas in deze eeuw kregen we te maken met mensen uit lagere sociale klassen, uit moslimlanden; arme en behoeftige mensen. Ze kwamen hier naar toe voor een beter bestaan. De omvang van die migratiestroom heeft ons met een groot probleem geconfronteerd.”
Nationale identiteit
Von der Dunk is van mening dat de aloude twist tussen het christendom en de islam, teruggekeerd is door de moslimmigranten. “Die discussie staat in het teken van de uitdaging van de Islam, welke haaks staat op de Verlichtingstraditie. De vraag naar onze nationale identiteit is actueel. Dat is niet alleen een Nederlandse vraag, maar één voor heel West-Europa. Maar de kern van onze cultuur, ons mensbeeld, dat blijft de Verlichting.”
