"Vroeger waren het de ariërs die de joden verdrukten, nu zijn het islamitische mannen die vrouwen aan zich onderwerpen. Het gebeurt vandaag de dag, ook in Nederland; gedwongen huwelijken, genitale verminking, eermoorden, verplichte sluiering…" Dat zei de liberaal-progressieve publicist Dirk Verhofstadt tijdens een boekbespreking in het Deventer studentenpand Brink 21.
Dirk Verhofstadt (foto links), broer van de Belgische premier, hield 25 januari 2006 een bevlogen ‘pleidooi voor individualisme’, tevens de titel van zijn nieuwste boek. Hij was uitgenodigd door de studentenverenigingen Michos en Pro Deo. Verhofstadt is naast publicist ook adviseur terrorismebestrijding van de Belgische minister van Binnenlandse Zaken, Patrick Dewael.
Private gevangenissen
Boerka's, de sluiers die het gehele lichaam van islamitische vrouwen bedekken, staan in zijn beleving symbool voor de 'de-individualisering'. “De boerka vormt een hedendaags symbool bij uitstek van de onderdrukking van het individu. Het zijn private gevangenissen.” Deze onderdrukking is van alle tijden en landen, redeneert hij. “Het komt om politieke, religieuze of culturele redenen in mindere of meerdere mate voor in zowat alle samenlevingen en gemeenschappen. Eeuwenlang bleef het individu ondergeschikt aan de collectiviteit. Pas sinds de Renaissance en later de Verlichting groeide het besef van het belang van de rede en van de uniciteit van elke mens. Het betekent de onstuitbare opkomst van het individualisme”, aldus Verhofstadt.
Verward met egoïsme
Hoewel Verhofstadt constateert dat de geest van het individualisme uit de fles is, ontwaart hij in de moderniteit nog grote weerstand tegen deze levenshouding. Niet alleen in streng religieuze gemeenschappen, maar ook in het vrije westen. Volgens Verhofstadt wordt individualisme ten onrechte verward met onverschilligheid, egoïsme en hedonisme; de leer binnen de ethiek die stelt dat genot het hoogste goed is.
Veel politieke partijen, media en academici zien volgens hem het ‘doorgeschoten individualisme’ als de oorzaak van heel wat problemen in de samenleving. “Ze bepleiten een terugkeer naar meer ‘normen en waarden’, naar meer solidariteit of naar het belang van de volksgemeenschap.” Verhofstadt ontwaart een tendens in de recente verkiezingsuitslagen, zowel in België als Nederland. Meer en meer mensen hebben volgens hem het idee postgevat dat de hedendaagse burger zich een ‘ieder-voor-zich’-mentaliteit aanmeet en dat de cohesie van de samenleving daardoor afbrokkelt.
Conservatisme
Conservatieve en nationalistische partijen plukken hier de vruchten van, constateert Verhofstadt. “In tal van landen hebben rechtse en populistische partijen de wind in de zeilen met hun oproep tot terugkeer naar bepaalde ‘waarden’ en ‘tradities’. Daarbij verwijzen ze naar de teloorgang van de ‘geborgenheid’, de ‘eigenheid’ en zelfs ‘zuiverheid’ van de samenleving en het volk en naar de ondermijnende krachten van vreemdelingen ten aanzien van de eigen westerse cultuur.”
Tragedie van de 19de eeuw
Verhofstadt ziet daar een groot gevaar in. Deze verpulvering van de mens tot ‘een ding’ is volgens Dirk Verhofstadt de grootste tragedie geweest van de voorbije eeuw. Mensen werden niet beschouwd als persoonlijkheden met unieke kwaliteiten, maar als groepen, volkeren en rassen. Dat heeft volgens hem geleid tot het beeld van een natie die gezond of ziek kon zijn. En vervolgens tot vervolging van andersdenkenden, die symbool gingen staan voor de ‘kankers’ die uit de samenleving weggesneden en uitgeroeid moesten worden. Een uitgangspunt dat in vele collectivistische staten dagelijkse praktijk werd, ongeacht of ze werden bestuurd door communistische, religieuze of nationalistische regimes. Met miljoenen doden tot gevolg, vooral onder het bewind van Stalin, waar eenieder zich moest onderwerpen aan ‘De Partij’ en onder het bewind van Hitler, waar joden als Untermenschen de gaskamers ingejaagd werden.
Cultuurrelativisme
De publicist hekelt vooral de cultuurrelativisten. Mensen die sympathie betuigen voor communistische of theocratische regimes, zoals die vandaag de dag nog in veel landen aan de orde zijn. Hij noemt dat de 'nuttige idioten' die een systeem bejubelden dat zelf de rechten van de mens onderuit haalt. Daarbij bedoelt hij niet alleen de mensen die in naam van Marx, Lenin, Stalin, Trotski en Mao pamfletten uitdeelden, maar ook de huidige generatie die gewelddadige gebruiken in bepaalde gemeenschappen afdoen als een cultuur waar je maar respect voor op dient te brengen.
Debat
Na zijn boekbespreking ging Verhofstadt het debat aan met de studenten; in een soort 'Lagerhuis-setting' aan de hand van stellingen, waaronder 'Zonder religie geen fatsoenlijke samenleving'. 
Een student merkte op dat sociale controle in een collectivistisch systeem, bijvoorbeeld een religieuze gemeenschap, ook goede kanten heeft. "De individuele mens heeft minder behoefte om elkaar te controleren", waarmee de student wil zeggen dat individualisme de sociale samenhang in de weg staat.
Een andere stelling luidde: 'Wanneer individuele vrijheid plaats moet maken voor nationalistisch of religieus conservatisme, verwordt de mens tot een beest.' Een stelling waar Verhofstadt het volledig mee eens is, maar die enkele studenten toch wat willen nuanceren. "De Jihad wordt niet opgedragen door de Koran", zegt een jongen. Een andere student van de vrijgemaakt-gereformeerde vereniging Pro Deo wil kwijt dat hij ondanks de opvoeding van zijn ouders, het onderwijs van zijn leraar en de preken van zijn dominee toch hier staat als een mens die zijn eigen keuze heeft gemaakt. "Sinds mijn achttiende heb ik ruim de tijd gehad om mijn eigen weg te kiezen", verdedigt hij zijn keuze voor God.
