Er is niets verkeerds aan lobbyen of het beïnvloeden van de publieke opinie voor een diervriendelijker bestrijding van de vogelgriep. Maar de wijze waarop Marianne Thieme munt slaat uit de dreiging van een mensdodelijke pandemie is misdadig. Met haar campagne 'Rem het virus, eet geen kip' strooit ze zand in de raderen van de professionele risicocommunicatie.
Thieme is directeur van de stichting Wakker Dier. Wakker Dier is in januari 2001 gefuseerd met de stichting Lekker Dier en is daarmee de grootste dierenbeschermingsorganisatie tegen de bio-industrie in Nederland geworden. Lekker Dier is destijds opgericht als protest tegen het matige verweer dat de Dierenbescherming had tegen de bio-industrie. In het geniep richtte Lekker Dier eind jaren zeventig het militante Dierenbevrijdingsfront (DBF) op.
Politieke ambities
Tegen het NRC Handelsblad verklaarde toenmalig bestuurslid Wim de Kok in 2003 dat Lekker Dier in eerste instantie werd gezien als het extreme broertje van de Dierenbescherming. “Door het DBF kregen we een middenpositie, en nam onze invloed in gesprekken met de overheid toe”, aldus De Kok. Inmiddels heeft stichting Wakker Dier ambities om zelf ‘overheid te worden’. Met de Partij voor de Dieren (PvdD), de snelst groeiende politieke organisatie op dit moment, doet Thieme in 2007 mee aan de parlementsverkiezingen.
Gekleurd lesmateriaal
Toch heeft Wakker Dier met het afschudden van haar criminele veren, haar sluwheid niet verloren. Thieme heeft sabotage en brandstichting verruild voor manipulatie en indoctrinatie.
Internet wordt daarbij gretig ingezet. Bedenkelijk is de afdeling ‘School’ op www.wakkerdier.nl. Voor docenten heeft Wakker Dier het zogenaamde docentenpakket ontwikkeld; bestaande uit een educatiefilm, een handleiding met werkbladen, voorbeeldlessen en scholierenkranten. Bedoeld voor leerlingen van groep 7 en 8 van de basisschool.
Het bijgesloten filmpje is doorspekt met anti-specisisme; de ideologie die discriminatie op grond van het behoren tot een bepaalde soort veroordeelt. Door een klaslokaal vol te proppen met kinderen, het licht uit te doen en toiletemmers te plaatsen, wordt gepoogd de jeugdige kijkers het besef bij te brengen hoe moreel verkeerd de stallen in de bio-industrie wel niet zijn.
Ook beheert de stichting de site www.dierenwerkstuk.nl. Daar worden kinderen aangemoedigd een werkstuk te maken op basis van eenzijdige, belastende informatie tegen de bio-industrie. Dat alles met als doel de kinderen te rekruteren voor de missie van Wakker Dier. Thieme verklaarde in november 2003 tegen dagblad Trouw dat ze haar werk ziet als een emancipatiestrijd. Na de bevrijding van de slaven, de arbeiders en de vrouwen is het nu tijd voor de bevrijding van de dieren, vertelde ze.
Iedereen mag natuurlijk zo zijn idealen hebben. Ook is er niets op tegen om kinderen van tien à twaalf jaar bekend te maken met extreme ideologieën in een gezonde onderwijsomgeving. Maar het gaat te ver als docenten lesmateriaal gebruiken dat door actiegroepen is vervaardigd, dat kinderen toetsen krijgen waar mensen als Thieme de vragen en antwoorden voor bedacht hebben.
Virusremmer
Als we het hebben over het brengen van gekleurde informatie in een objectief jasje, breekt de website www.virusremmer.nu alle records. Daar wordt een wel heel merkwaardige vorm van risicocommunicatie over de vogelgriep gebezigd. ‘Rem het virus, eet geen kip’, luidt de campagne die op de radio door televisiemaker Wim T. Schippers wordt gepromoot.
‘Georganiseerde misdaad’
Dat Schippers hiervoor wordt ingezet is begrijpelijk. Als oud-presentator van de Nationale Wetenschapsquiz identificeert het publiek hem met objectiviteit, terwijl de oud-Rietveld student in werkelijkheid een kunstenaar is met talent voor absurdisme, humor en het doorbreken van taboes. Ook is hij fanatiek dierenliefhebber. In mei 2004 kreeg hij van het ministerie van Landbouw de opdracht een “ironisch getinte column over duurzame landbouw” te schrijven. De opdracht liep spaak, omdat Schippers zich niet aan de opdracht had gehouden en volgens een woordvoerder in “een eenzijdige scheldkanonnade” tegen de vleesindustrie van leer was getrokken. In het stuk verweet hij de overheid “systematische marteling” en dichtte de bio-industrie de kwalificatie “grootschalige georganiseerde misdaad” toe.
Geregisseerd ongeluk
Met veel poeha hing Schippers het ‘conflict’ pseudo-verontwaardigd aan de grote klok. Wakker Dier, die in eerste instantie de vergoeding voor de column zou opstrijken, publiceerde het en liet meteen een persbericht uitgaan. Voor Marianne Thieme en Wim T. Schippers een ‘geluk’ bij een sluw geregisseerd ongeluk. Met deze geschiedenis zal het dan ook niemand verbazen dat de twee elkaar weer hebben gevonden in de campagne ‘Rem het virus, eet geen kip’, waarin Schippers het volgende verkondigt: “Als je vaker naar de groenteboer dan naar poelier of slager gaat, maak je de kans op verspreiding van vogelpest kleiner. Daarom; rem het virus, eet geen kip!”
Publieke interpretatie
Terecht heeft de Nederlandse Vakbond Pluimveehouders eind november 2005 – namens nog zes andere vleesverwerkende organisaties - via een kort geding een onmiddellijke stop van de campagne geëist, vanwege de directe relatie die Wakker Dier legt tussen het eten van kip en de vogelgriep. De president van de rechtbank van Amsterdam stelde echter Wakker Dier in het gelijk, hoewel procureur mr. A.A.H. Bruinhof wel een erg lang en omslachtig pleidooi nodig had om de misleidende campagneleus wetenschappelijk te kunnen legitimeren. In het pleidooi wordt min of meer toegegeven dat de publieke interpretatie (lees: bedoeling) van de campagneleus anders is dan de informatie waarop zij gebaseerd is. Wakker Dier mag die verwarring zaaien, zo heeft de rechter besloten.
Vrije meningsuiting
Thieme liet in een persbericht weten: “Als deze eis was toegewezen, zouden heel veel maatschappelijke organisaties een ernstig probleem hebben gekregen met het vragen van aandacht voor hun doelstellingen. (..) Het kan en mag niet zo zijn dat commerciële belangen gesteld zouden worden boven een groot goed als de vrijheid van meningsuiting. (..) Voor zover bekend is het de eerste maal ter wereld dat getracht is een maatschappelijke organisatie die een mening uitdraagt in relatie tot de vogelpestcrisis, via de rechter het zwijgen op te leggen.”
Ophokplicht
Maar is het voor de argeloze luisteraar wel zo duidelijk dat het om een mening gaat? Ik denk van niet. Wim T. Schippers misbruikt zijn ‘wetenschappelijke status’ om luisteraars te overtuigen. En Marianne Thieme verdoezelt op slinkse wijze de haar onwelvallige feiten. Het vogelgriepvirus verspreidt zich immers niet langs de machinerie van de bio-industrie, maar langs kleine dorpen waar ambachtelijke boertjes achter hun scharrelkippen aanrennen; waar trekvogels voor besmetting zorgen en mens-dier contact een rol speelt. 'Rem het virus, eet geen scharrel maar gewone kip', zou daarom een betere slogan zijn. Maar ja, dat strookt niet met de doelstelling. Wakker Dier stelt zich naar eigen zeggen namelijk "exclusief ten doel op te komen voor de belangen van de dieren in de bio-industrie". En dat rijmt niet met een verbod op scharrelen, ofwel een ophokplicht: een zaak waar Wakker Dier eerder fel tegen tekeer ging.
Kipconsumptie gedaald
Het effect van de vogelgriepangst waar Wakker Dier op inspeelt is te merken. Op 24 januari meldde Thieme op haar weblog – verwijzend naar de cijfers van de Productschappen Vee, Vlees en Eieren - dat de kipconsumptie afgelopen november met 9,3 procent is gedaald. “De grootste daling sinds de vogelpestuitbraak in 2003”, aldus de directeur van Wakker Dier.
Risicocommunicatie
Laat duidelijk zijn dat Thieme het volste recht heeft te protesteren tegen de bio-industrie. Ook staat ze met haar organisaties vrij in het aan de kaak stellen van de wrede wijze waarop kippen en eenden worden geruimd. Maar met de campagne ‘Rem het virus, eet geen kip’ verziekt ze de esthetische discussie over dierenrechten, en draagt ze bij aan de paniek die bij een dreigende crisis juist gekanaliseerd dient te worden.
Omwille van haar eigen doelstellingen, bemoeit ze zich met de wijze waarop burgers moeten omgaan met de dreigende virusuitbraak. Daarmee doorkruist ze de risicocommunicatie van de overheid. Waar instanties als het RIVM, het Expertisecentrum Risico- en Crisiscommunicatie, alsmede influenza-deskundigen als Ab Osterhaus en voorlichters van LNV en VWS zich zo zorgvuldig mogelijk uitlaten op dit vlak, daar meent Marianne Thieme zich te kunnen veroorloven de burgerbevolking op te hitsen voor dreigend onheil; waarbij ze het zelfs nog in haar hoofd haalt de pluimveesector als daders aan te wijzen.
Onverantwoordelijk
Risicocommunicatie gaat om het kanaliseren van publieke emoties, het stimuleren van zelfredzaamheid en het beteugelen van ongewenste sociale mechanismen. Dat ter voorkoming van maatschappelijke ontwrichting. Wat Marianne Thieme doet is niets anders dan het strooien van zand in die raderen; simpelweg door haar principes te verkopen als objectieve voorlichting. Of dat juridisch door de beugel kan is dan niet eens meer de vraag. We kunnen slechts betreuren dat iemand die zich verkiesbaar stelt voor de parlementsverkiezingen, zich zo onverantwoordelijk durft te gedragen. Nog voordat het vogelgriepvirus hier voet aan de grond heeft gezet, worden we getrakteerd op het eerste crisisverschijnsel, namelijk angst: in de persoon van Marianne Thieme.
