Het volk, als traditioneel levenloos politiek lichaam, is een achterhaald begrip. De opdeling van de maatschappij op grond van geloofsovertuiging en maatschappelijke opvattingen evenzeer. Burgers ontlenen hun identiteit niet meer aan een groter geheel, maar aan de producten van het kapitalisme en hun zelf vormgegeven moraal. Levensopvattingen die om de haverklap bijgesteld worden. Verwoede pogingen van de regering om te komen tot universele normen en waarden, verzanden in ongrijpbare discussies tussen individuen. De gezamenlijkheid, de eenheid van de menigte wordt niet gesmeed door die op te leggen, of zelfs maar te stimuleren.
De waan van de dag werkt direct door in politieke opiniepeilingen. Verkiezingen zijn gedevalueerd tot een momentopname. De doorspoeling in de achterban van politieke partijen is in een stroomversnelling geraakt. Programma's van partijen zijn geen denkkaders meer voor aanwijsbare groepen. Idealisme heeft plaats gemaakt voor realisme. Niet links of rechts, maar slingerend door het midden op het doel af is wat de klok slaat. Standpunten worden niet ingenomen, maar aangekleed met mitsen en maren. De consumptiemaatschappij - de klant is koning - heeft van de burger een keuzebewust individu gemaakt, in staat tot creatief denken, vrij om te staan en gaan waar ze wil.
Eenheid van het volk is niets meer dan een illusie, altijd al geweest, die slechts op vrijwillige wijze op zeer lokale schaal op grond van beperkte overeenkomsten kan ontspruiten. Het moderne volk is geen dode, maar een levende substantie. Het verzuilde volk bestond slechts bij de gratie van onderdrukking en strakke disciplines. Nu is het pluriform, mobiel en veranderend. Het verkeert niet in een identiteitscrisis, simpelweg omdat het geen identiteit nastreeft of nodig heeft. Het ontleent haar bestaan aan differentiatie, het verschil. Ze geeft af op autoriteit, kapitalistische controle en ideologie, omdat deze de vrijheid van het individu in de weg staan.
De menigte, bestaande uit vrije moderne individuen, maakt de samenleving chaotischer en de complexiteit van het sociale beleidsdomein nog complexer. Het is een misverstand dat complexe sociale systemen beter bestuurbaar worden door ze in mootjes te hakken. Zeker nu, in een ontzuilde samenleving die voortdurend blootstaat aan externe invloeden. Bestuurders moeten inzien dat sociale en economische ontwikkelingen, die wiskundig exact beschreven wetten zouden moeten volgen, juist tengevolge van die wetten onvoorspelbaar zijn, en ook blijven bij voortschrijdend inzicht. De ontwikkelingen in de leefomgeving zijn ondanks alle wet- en regelgeving niet lineair dynamisch. Dat is een argument om burgers te stimuleren in hun zelfregulerend vermogen, door hen middelen beschikbaar te stellen. De discussie over de toekomst van de leefomgeving moet daarom gaan over welke middelen in welke mate vrijgegeven worden. Een samenleving kan niet gemaakt worden achter bureautafels, een samenleving ontstaat in een natuurlijke omgeving onder invloed van de behoeften van mensen.
Landsgrenzen en nationale identiteit scheiden een bevolking niet meer van de rest van de wereld. Mobiliteitstoename en wereldwijde communicatienetwerken hebben een nieuw en ondoorzichtig mondiaal politiek systeem gecreëerd. Geïnstitutionaliseerde globalisatie heeft nationale staten militair, monetair en cultureel afhankelijk gemaakt. Internationale politiek is achtertuinpolitiek geworden. Staten en individuen maken een steeds kleiner deel uit van het geheel, terwijl het geheel een steeds grotere invloed heeft op het individu en de staat. Deze nieuwe werkelijkheid leidt tot fricties in de samenleving die formeel niet meer op concrete personen en instanties gebotvierd kunnen worden, omdat een soevereine regie ontbreekt. Toch gebeurt dat. Politici worden verantwoordelijk gehouden voor zaken waar zij niet verantwoordelijk voor zijn. Bewindslieden zijn met handen en voeten gebonden aan internationale ontwikkelingen, terwijl ze daar geen of minimale invloed op hebben.
Regeren dient hierom te geschieden op basis van legitimiteit, vertrouwen en draagvlak. Het huidige politiek bestel kan slechts invulling aan deze elementen geven, als het bereidt is zich aan te passen aan de realiteit en de dynamiek in de samenleving. Kamerleden leven nog steeds in de illusie dat hun zetel vier jaar lang duizenden mensen vertegenwoordigt. Ministers en staatssecretarissen worden door elkaar benoemd in de 'ons-kent-ons'-kringetjes. Het is een oligarchie van mensen die elkaar de bal toespelen, die neigt naar een sofocratie, ofwel een dictatuur der wijzen.
Willen bestuurders werkelijk draagvlak kweken, vertrouwen winnen en legitiemer besturen, dan zullen zij continu signalen uit de samenleving moeten opvangen. Dat vraagt niet zozeer om constitutionele hervormingen, maar meer om de bereidheid naar burgers te luisteren en hen te stimuleren in zelfregulerend vermogen. Via moderne technologieën is het mogelijk om continu een vinger aan de pols van de menigte te houden. Er moet een nieuw evenwicht gevonden worden tussen regeren op basis van een strategisch akkoord en de intensieve zorg waar een pluriforme samenleving om vraagt.
