In de strijd tegen het terrorisme heb ik reeds enkele persoonlijke offers moeten brengen. Aan een museumbeambte op een paleis onder Madrid heb ik een lepel moeten afstaan, op het vliegveld in Berlijn was mijn kurkentrekker aan de beurt en vlak voor de Olympische Spelen heb ik peentjes gezweet omdat Griekse agenten mijn wegwerpcamera met foto’s van stadions wilden afpakken. Maar bij al dit gedoe wist ik wat er waarom werd gecontroleerd, een wetenschap die ons met digitale controles op internet- en belverkeer ontnomen wordt.
De Britse minister van Binnenlandse Zaken John Reid kreeg woensdag bijval van de Europese Commissie en ministers van Frankrijk en Duitsland, toen hij voorstelde privacybeperkende maatregelen op te rekken voor alle EU-burgers zonder dat er sprake hoeft te zijn van criminele verdenkingen. Ondertussen is dat proces - waarbij onschuldige burgers verdachten worden - al in gang gezet. In tal van lidstaten wordt momenteel een bewaarplicht voor telecommunicatie- en internetgegevens ingevoerd.
Deze bewaarplicht maakt het mogelijk om bij iedere burger na te gaan wanneer hij welke sites heeft bezocht, naar wie hij heeft gemaild en op welke zoekwoorden gegoogled is. In Nederland is er nogal wat gesteggel geweest over de tijdsduur van de dataopslag, de kosten voor providers en het gebruik van de gegevens, maar in principe staat het Nederlandse parlement achter de invoering van deze Europese richtlijn.
Dat het door de strot duwen van privacybeperkende anti-terreurmaatregelen vooral een kwestie van retoriek is, bewees de Britse bewindsman Reid opnieuw. Bovenop de reeds ingeburgerde nonsens “wie niets te verbergen heeft, hoeft niets te vrezen”, gooit hij nu het non-argument dat “met de dreiging van massamoord individuele rechten in evenwicht gebracht moeten worden met het collectieve recht op veiligheid”.
Reid zet hier de overheid neer als de goedzak en degradeert de op privacy gestelde burger tot de bad guy. We hoeven maar naar onze eigen AIVD te kijken om het tegendeel bewezen te zien. Door het aftappen van de telefoons van twee misdaadverslaggevers, krijgt de Telegraaf nu minder tips binnen. Criminelen en klokkenluidende ambtenaren durven de bewuste journalisten niet meer te bellen, omdat ze weten dat hun anonimiteit voor de staat niet meer gewaarborgd is.
Maar dat staat nog in schril contrast met de consequenties van een bewaarplicht. De Nederlandse overheid kan straks internet- en belverkeersgegevens loggen van alle Nederlanders. De AIVD kan deze gegevens gebruiken voor ‘datamining’. Datamining is een onderzoeksveld waarbij getracht wordt om op een geautomatiseerde manier patronen en relaties te ontdekken in grote hoeveelheden gegevens. Hier worden dus persoonlijke gegevens van niet-verdachte personen gebruikt zonder hun medeweten en toestemming.
SP-Kamerlid Jan de Wit confronteerde Donner hiermee in een Kamervraag van 19 juli 2005. Donner (lees: zijn minder digibete ambtenaren) antwoordde doodleuk dat de AIVD “op basis van artikel 12 van de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten 2002 in algemene zin de bevoegdheid toekomt tot het verwerken van gegevens”, om er vervolgens lichtvoetig aan toe te voegen dat datamining onder deze bevoegdheid is inbegrepen.
Wat Donner hier eigenlijk zegt is het volgende: ‘Alle Nederlanders worden straks continu, zonder dat zij het weten en zonder criminele verdenkingen, door een sleepnet van informatieverzoeken gehaald.’ Dit soort ‘fishing-operations’ zijn van een heel andere orde dan het opvragen van individuele persoonsgegevens en het aftappen van een telefoon, waarvoor toestemming van de rechter nodig is.
Interessant in deze is om te kijken hoe andere regeringen omgaan met internet. China bijvoorbeeld, daar zit iedereen achter een internetfilter. Het communistische regime blokkeert daar sites over democratie, sites met porno en sites die schrijven over de vele schendingen van mensenrechten. Het meest ingetikte woord op Google is daar ‘proxyserver’. Dat is een computer waar van buitenaf ingelogd op kan worden, zodat de bezochte pagina’s niet te herleiden zijn naar de computer van de internetgebruiker. Ofwel, zodat Chinezen kunnen surfen zonder dat de overheid over hun schouder gluurt.
Wat is nu eigenlijk erger? Een overheid die burgers afschermt van informatie, of een overheid die met een druk op de knop alle telecommunicatie- en internethandelingen van haar onderdanen kan nagaan? Iets wat tot voor kort technisch onmogelijk was, en wat Donner nu afdoet als een kunstje dat vanzelfsprekend onder de bevoegdheid van de AIVD gaat vallen.
Het is dus duidelijk dat we in de strijd tegen criminaliteit en terrorisme nog meer offers moeten gaan brengen. Maar anders dan bij poortcontroles, hebben we straks geen idee meer wat voor informatie overheden uit ons handelen halen. En al helemaal niet hoe ze dat interpreteren, en wat voor consequenties dat kan hebben. En dan te bedenken dat de strijd tegen terrorisme, een strijd ter bescherming van de individuele vrijheden had moeten zijn.
