De Belgen laten ons mijlenver achter zich als het
gaat om e-government. We zouden daarom eens moeten kijken naar de
ervaringen van de Kruispuntbank in België. Nederlandse bureaucraten
zijn vergeleken met de Belgen namelijk penny wise, pound foolish.
Wat doet die Kruispuntbank? Zij reikt bijvoorbeeld aan alle Belgen een
chipcard met digitale handtekening uit. Alle werkgevers krijgen daarmee
mogelijkheid in te loggen op de site van hun 'UWV', alwaar ze hun
dossier kunnen inzien: alle namen van hun werknemers, hun loon, etc.
Maar belangrijker dan dat is, dat een werkgever de werknemer eenmalig
aanmeldt bij aanvang van diens dienstverband. Hiervoor is alleen het
'Sofinummer' nodig, de overige informatie haalt de Kruispuntbank op uit
andere bestanden (omdat deze informatie elders al eerder verstrekt is,
achten de Belgen het een belediging die gegevens opnieuw te vragen).
Dat kan via telefoon, via internet en via een batch-programma (voor
grotere werkgevers). Effect: twee miljard euro (u leest het goed) meer
inningen, een zeer hoog niveau van handhaven en een systeem waarbij de
goede werkgever niet onder de kwaadwillende werkgevers lijdt! Het is
immers niet meer mogelijk om zwart te werken.
In Nederland lukt dit niet, omdat de werkgever de werknemer tot zes
weken na aanvang van het dienstverband mag aanmelden. Bij een controle
werkt de persoon in kwestie er toevallig altijd 'sinds kort'. De goede
werkgevers lijden zwaar onder de beunhazen en rommelaars. In sommige
branches is het onmogelijk eerlijk te werken als werkgever, zonder
failliet te gaan. Controle heeft slechts zin als bezigheidstherapie.
Hierdoor loopt de overheid waarschijnlijk op dit dossier alleen al vijf
miljard euro mis (grove schatting mijnerzijds, op basis van
extrapolatie van Belgische cijfers).
Als dat nu het enige dossier was waar de handhaving zeer slecht is, de
administratieve lasten hoog en de beleidseffectiviteit gering, dan zou
ik verder mijn mond houden. Helaas is dit niet het geval. Het overgrote
deel van de Nederlandse overheid werkt nog met papier als
basisinformatievoorziening. Elk papiertje dat wordt uitgewisseld tussen
overheidsorganisatie moet u zien als uitnodiging tot
efficiency-verlies, gebreken in handhaving, administratieve last,
privacy-schending en slechte dienstverlening. Het formulier is namelijk
altijd een papiertje dat uit een computer is gerold en dat dan via de
post naar de volgende organisatie wordt gestuurd om daar weer te worden
overgetypt, bewerkt, uitgeprint enzovoort. Hierdoor heb je het met
weinig productiviteit toch heel druk...
Ik schat dat er in Nederland zeker 10 miljard euro 'winst' per jaar te
halen is, door te investeren in e-government. Hieronder volgen nog
enkele voorbeelden uit andere sectoren om dit te illustreren. Circa
drieduizend sociale dienst medewerkers controleren de circa 350 duizend
klanten eens in de acht maanden. Klanten nemen dan bewijsstukken mee,
die worden gelezen en overgetypt, om dan in de back-office vergeleken
te worden met de administraties van andere overheidsorganisaties. Deze
bewijsstukken zijn echter papieren uitdraaien van computers van die
andere overheidsorganisaties! Als het in aanbouw zijnde
inlichtingenbureau eenmaal goed functioneert, kunnen 3000 ambtenaren
iets anders gaan doen; dat scheelt tot 200 miljoen euro op jaarbasis.
Wat dacht u trouwens van het laten inschrijven van pasgeborenen door
het ziekenhuis, of van het doorgeven van verhuizingen door de
corporaties, en het aangeven van overlijden door de
begrafenis-ondernemer, in plaats van door de baliemedewerker van een
één-loket-burgerzakenbalie? Misschien dat er dan wel 30% minder
klantbezoeken mogelijk zijn (het 'geen-loket' is immers beter dan
'één-loket'). Het inschrijven in het ziekenfonds, ook al een sport die
zeker 15 miljoen keer per jaar wordt beoefend, is in zeer veel gevallen
eigenlijk niet nodig: de werkgever meldt de nieuwkomer toch al bij de
UWV. Een elektronisch bericht kan bijna kosteloos doorgezonden worden
van de UWV naar het ziekenfonds. Op de site van Rinis vindt u rapporten
die van een succesvolle pilot verslag doen: geschatte besparing
ongeveer 50 miljoen euro per jaar.
Waarom gebeurt er niets of nauwelijks iets? Het antwoord ligt in ons
quasi-professionele gedrag. We zijn 'penny wise, pound foolish'. Elk
van de genoemde voorbeelden veronderstelt namelijk dat we als
professionele organisaties samenwerken en gezamenlijk een elektronische
infrastructuur aanleggen (digitale handtekening, standaard
uitwisselingsbericht, authentieke registraties, en nog een paar van die
moderne fratsen). Elk afzonderlijk lukt het ons niet, dus gaan we naar
Financiën en die betaalt het niet (boekhouders zijn geen ondernemers…)
en dus besluiten we het maar niet te doen! We kijken als professional
kennelijk niet verder dan de eigen neus lang is. Het resultaat is een
steeds slechtere handhaving, een zeer povere productiviteit, permanente
privacy-schendingen, veel bureaucratie en een groot aantal ontevreden
kiezers.
Arre Zuurmond is directeur van adviesbureau Zuurmond en co (Zenc) en bijzonder hoogleraar 'ICT en de toekomst van het openbaar bestuur' aan
de Universiteit Leiden.
